Czystek w kosmetologii
3 kwietnia 2022
Ostatnimi laty w Polsce czystek święci triumfy. Jest znacznie bardziej popularny niż w regionach jego macierzystego występowania, tj. krajach basenu Morza Śródziemnego oraz Azji Zachodniej. Obecnie wykorzystanie czystka w stosowaniu doustnym jest bardziej powszechne niż w kosmetologii. W tej dziedzinie w pełni zasługuje on na rozpropagowanie.
Mówiąc czystek, mamy na myśli przede wszystkim należący do rodziny czystkowatych (Cistaceae) czystek szary / siwy (Cistus incanus L.), zwany także skalną różą, czy świętą różą. Warto wiedzieć, że gatunków czystka jest ponad 20, choć niektóre źródła podają, że nawet ponad 50. Do częściej spotykanych należą: czystek kreteński (Cistus creticus L.) o kwiatach różowych, czystek żywicowy /landanowy o białych kwiatach (Cistus ladanifer L.), oraz czystek wawrzynolistny (Cistus laurifolius L.) o białych kwiatach i żółtych pręcikach. Czystek bardzo łatwo tworzy hybrydy, stąd często trudno jest określić właściwy gatunek rośliny.
Bogaty surowiec
Czystek to wiecznie zielony krzew, wyrastający do ok. 1 m wysokości. Ma przyjemny żywiczy zapach dzięki zawartości olejku eterycznego. Zawiera też sporą ilość różnych związków polifenolowych: flawonoidów, katechin, kwasu galusowego, proantycyjanidyn, rutyny. Liście i łodygi mają w sobie brązową żywicę składającą się głównie z terpenów, w tym szczególnie diterpenów. Surowiec zawiera także kwasy tłuszczowe, fitohormony i witaminy.
Czystek, jak wspomniano, pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego. Tam od wieków stosowany był w medycynie ludowej jako środek przeciwzapalny w chorobach skóry, w tym w leczeniu ran. Także w reumatyzmie, zapaleniu nerek, wrzodach i biegunkach. W Polsce stał się szczególnie popularny jako napar z uwagi na szereg pozytywnych działań farmakologicznych. Ekstrakty z liści C. incanus wykazały w badaniach przedklinicznych właściwości przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne wobec szczepów bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, patogennych drożdży i grzybów. Wykazano także działanie przeciwwirusowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz przeciwutleniające.
Leczenie i pielęgnacja
Czystek jest dozwoloną substancją do stosowania w kosmetykach. W Unijnym wykazie składników stosowanych w produktach kosmetycznych można go znaleźć pod nazwą: CISTUS INCANUS EXTRACT. I to z taka nazwą spotkamy się w przypadku czytania składników (Ingredients) na opakowaniu kosmetyku. Ma również przypisany swój numer CAS –93165-04-9, czyli numer pozwalający na identyfikację substancji na całym świecie. Do produktów kosmetycznych oznakowanych jako Cistus Incanus Extract i poddanym wyżej numerem CAS należy użyć ziela czystka, czyli kwiatów, liści i łodyg, z gatunku Cistus incanus, Cistaceae, który w kosmetyku będzie pełnił funkcję odżywiającą skórę.
Z kolei z gatunku Cistus ladaniferus – czystka ladanowego, pozyskuje się składnik opisany jako CISTUS LADANIFERUS OIL, o numerze CAS: 89997-74-0. Jest to żywiczny olejek eteryczny otrzymywany z liści, zwany labdanum, pełniący w kosmetyku funkcję zmiękczającą, stosowaną w perfumerii, do produkcji mydła, czy np. aromatyzowania gumy do żucia. Głównymi związkami czynnymi olejku są terpeny: alfa-pinen, kampfen, borneol i linalol. Olejek wykazuje działanie ściągające i antyseptyczne. W maściach stosowany jest do leczenia owrzodzeń, egzemy, łuszczycy, AZS, ran i skaleczeń, trądziku.
Potwierdzone działanie
W domowych warunkach napar można z powodzeniem zastosować do przymoczek w przypadku drobnych ran lub do pielęgnacji skóry dotkniętej grzybicą. Także jako tonik kosmetyczny, szczególnie do skóry trądzikowej. I do przygotowywania maseczek o właściwościach oczyszczających i regeneracyjnych. Napar można wykorzystać jako płukankę do włosów z problemem łupieżu czy, z racji na działanie zmniejszające napięcie powierzchniowe, w produktach do mycia twarzy.
Badania potwierdzają przydatność czystka w kosmetologii. Na przykład glikolowy ekstrakt z czystka charakteryzował się bardzo silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi oraz zdolnością pochłaniania promieniowania UV. W związku z wysoką zawartością saponin (około 5%), wyciąg obniżał również napięcie powierzchniowe, przydatne w preparatach myjących. Po aplikacji wyciągu glikolowego na skórę stwierdzono także wzrost jej nawilżenia. Jednocześnie po przeprowadzeniu testów w kierunku alergizacji u ludzi stwierdzono, że ekstrakt jest dla skóry obojętny i nie wykazuje działania alergizującego. We wnioskach stwierdzono, że uzyskane wyniki badań wskazują na możliwość wykorzystania takiego wyciągu jako wielofunkcyjnego surowca kosmetycznego.
Działanie ochronne na skórę wyciągów z czystka
Niekorzystny wpływ promieniowania UV na skórę został poznany już dawno. Ekspozycja na promieniowanie UV przyczynia się nie tylko do szybszego starzenia się skóry, powstania zmarszczek czy przebarwień, ale także jest głównym czynnikiem ryzyka raka skóry. Stąd związki chroniące przed promieniowaniem UV są obecnie kluczowymi składnikami kosmetyków dziennych. Zawarte w czystku polifenole należą do silnych przeciwutleniaczy, czyli substancji mających zdolność do wychwytywania wolnych rodników tlenowych. Mogą one stanowić cenne źródło bioaktywnych składników kosmetyków chroniących komórki skóry przed stresem oksydacyjnym, rakiem skóry i innymi szkodliwymi skutkami promieniowania UV. Oprócz przyspieszonego starzenia się skóry wolne rodniki powstające w naszym organizmie przyczyniają się do powstania wielu innych niekorzystnych efektów. Na przykład starzenia się innych tkanek i narządów, w szczególności układu nerwowego i sercowo-naczyniowego, czy karcynogenezy, będącej przyczyną rozwoju nowotworów różnych narządów. Polifenole wyłapując wolne rodniki, są wstanie zapobiegać rozwojowi stanów zapalnych. Wspierają też układ odpornościowy i wzmacniają naczynia krwionośne.
Działanie promieniochronne
Obecnie poszukuje się składników, które miałyby na celu unieczynnienie tyrozynazy i zapobieganie powstawaniu przebarwień, czyli miejscowych skupisk pigmentu melaniny, co dzieje się często w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV. W badaniach wykazano, że wyciągi z czystka posiadają znaczące właściwości przeciwutleniające. Mają też zdolność do inhibicji tyrozynazy, enzymu uczestniczącego w procesie powstawania melaniny. Można spodziewać się, że przetwory z czystka będą wspomagały wybielanie przebarwień, również tych potrądzikowych. Składniki odpowiedzialne za hamowanie tyrozynazy to epikatechina, EGCG (galusan epigalokatechiny) i mirycitryna. Wyciągi z czystka wykazały się ochroną przeciwsłoneczną SPF w zakresie od 3,33 do 4,37. Chroniły także DNA komórek przed uszkodzeniami oksydacyjnymi wywoływanymi przez UVR.
Działanie antynowotworowe
Profilaktyka raka skóry powinna odbywać się codziennie poprzez aplikację, najlepiej naturalnego, środka hamującego proces inicjacji, promocji i progresji raka. Wykorzystanie tego typu związków w kosmetykach, które stosuje się codziennie wydaje się bardzo korzystne. Jest potencjalnie pomocne w ochronie antynowotworowej dzięki regularnej i bezpośredniej aplikacji na powierzchnię skóry. W badaniach przedklinicznych wyciągi z C. incanus i C. ladanifer wykazywały skuteczność przeciwnowotworową przeciwko ludzkim liniom komórkowym czerniaka złośliwego i ludzkiego raka płaskonabłonkowego.
Działanie antydrobnoustrojowe
Szereg zmian skórnych związanych jest z rozwojem patogennej flory bakteryjnej czy grzybiczej. Polifenole wywierają działanie hamujące na niezbędne do metabolizmu bakterii enzymy: oksydazę ksantynową, acetylocholinoesterazę i dysmutazę ponadtlenkową. Hamują metabolizm energetyczny bakterii, syntezę kwasów nukleinowych i zaburzają funkcję błony cytoplazmatycznej, prowadząc do śmierci komórki patogenu. Ekstrakty z liści i kwiatów czystka wykazały działanie przeciwbakteryjne, szczególnie przeciwko bakteriom Gram-dodatnim, jak: S. aureus i S. epidermidis.
Wykorzystanie w kosmetologii
Kosmetyki z czystkiem przeznaczone są głównie do pielęgnacji skóry trądzikowej, ale także naczynkowej i dojrzałej. Produkty kosmetyczne z wyciągiem z czystka, w zależności od składników bazowych, będą oczyszczać skórę, wspomagać likwidację plam i przebarwień, ściągać pory, uszczelniać naczynka, działać ochronnie. Także antyoksydacyjnie, czyli w tym wypadku opóźniać proces starzenia się skóry. Czystek wykorzystywany jest do produkcji kremów, żeli, hydrolatów, mydeł, toników, szamponów, płukanek, kataplazmów, maseczek.
Skóra tłusta i trądzikowa
Dzięki działaniu przeciwbakteryjnemu czystek wspaniale komponuje się w kosmetykach pielęgnujących skórę trądzikową, zanieczyszczoną, z rozszerzonymi porami i przebarwieniami potrądzikowymi. Nie tylko jego działanie antybakteryjne i zapobiegające rozwojowi infekcji jest tutaj wykorzystywane. Liczą się też właściwości myjące, odtłuszczające i ułatwiające oczyszczanie porów skóry. Dzięki działaniu przeciwzapalnemu będzie koić i łagodzić podrażnienia, sprzyjać zwężeniu ujść gruczołów łojowych oraz przyspieszać regenerację mikrouszkodzeń.
Skóra naczynkowa
Polifenole to także związki wpływające korzystnie na wzmocnienie naczynek krwionośnych, zwłaszcza drobnych kapilar. Zastosowanie wyciągów z Cistus incanus może więc korzystnie wpływać na zapobieganie pojawianiu się tzw. „pajączków”, czyli teleangiektazji. W związku z tym czystek będzie również doskonałym składnikiem kosmetyków do cery naczynkowej i wrażliwej.
Skóra dojrzała
Dzięki polifenolom, wyciągi z czystka będą wykazywać właściwości ochronne na DNA komórek przed stresem oksydacyjnym, działaniem promieniochronnym. Będą też hamować powstawanie przebarwień. A dzięki właściwości obniżania aktywności kolagenazy, czyli enzymu, który rozkłada kolagen – białko budulcowe skóry – wyciągi z czystka powinny znaleźć szersze zastosowanie w preparatach dla skóry dojrzałej, szczególnie do pielęgnacji dziennej, czy w kremach z filtrami UV.
Higiena jamy ustnej
Wyciągi z czystka można wykorzystać również do formulacji preparatów do higieny jamy ustnej i dziąseł. Takie działania jak przeciwzapalne, uszczelniające naczynka krwionośne, przeciwdrobnoustrojowe są nie do przecenienia we wspomaganiu leczenia zapalenia dziąseł czy chorób przyzębia. Roślina ta może również zmniejszyć ryzyko próchnicy.
Podsumowanie
Czystek, od wieków stosowany w medycynie ludowej krajów obszaru Morza Śródziemnego w leczeniu m.in. zmian skórnych, przeżywa obecnie renesans. Bogactwo związków czynnych, szczególnie polifenoli, czyni go cennym składnikiem nie tylko diety, ale także produktów kosmetycznych.
W dzisiejszych czasach walka ze stresem oksydacyjnym wydaje się głównym sposobem na zahamowanie niekorzystnych zmian starzeniowych. Powodowane są one przez wolne rodniki, nie tylko w tkance skórnej, ale całym organizmie. Dowody naukowe dają podstawy, by sądzić, że ze względu na swoje działanie przeciwutleniające, ekstrakty z czystka mogą zapewniać doskonałą fotoprotekcję skóry. Mogą też być przydatne nie tylko w kosmetologii ale też w leczeniu chorób, w których stres oksydacyjny odgrywa kluczową rolę. Preparaty do pielęgnacji skóry możemy zrobić we własnym zakresie lub szukać kosmetyków ze składnikiem CISTUS INCANUS EXTRACT.
Tekst: dr n. med. Karina Schönknecht
fot. Pixabay
Przeczytaj również:
