Cenne surowce zielarskie późnej wiosny

Maj nieprzypadkowo został okrzyknięty miesiącem zakochanych. Urzekający zapach kwitnących wokół krzewów i drzew sprzyja nawiązywaniu znajomości, a co za tym idzie dłuższym spacerom, które pozytywnie wpływają na nasze samopoczucie. Mamy wreszcie niepowtarzalną okazję, aby magiczna aura wiosny pozostała z nami przez cały rok. W jaki sposób? Przyrządzając niezwykłe rarytasy z kwiatów bzu pospolitego, bzu czarnego oraz akacji.  

Za nami kwietniowe zbiory zasobnych w rutynę kwiatów forsycji. W naturze nie ma jednak próżni – przebojami sezonu maj-czerwiec są kwiatostany bzu pospolitego (Syringa vulgaris L.), oraz bzu czarnego (Sambucus Nigra L.), z których wzorem forsycji można przygotować w prosty sposób pyszne herbaty, syropy, nalewki, a nawet dżemy. Warto zwrócić szczególną uwagę na działanie antyoksydacyjne robinii akacjowej oraz bzów dzięki zawartości flawonoidów (zwłaszcza kwercetyny, rutyny i kemferolu). Kwercetyna wykazuje działanie przeciwutleniające, zapobiegające agregacji płytek krwi (przeciwzakrzepowe) i przeciwzapalne, tymczasem rutyna ma działanie uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne. Natomiast kemferol przyczynia się do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co tłumaczy użycie obydwu kwiatów bzu w profilaktyce chorób krążenia oraz słabszej odporności.

Kwiat lilaka pospolitego, zwany potocznie bzem, posiada nie tyko walory ozdobne, ale również prozdrowotne. Jest całkowicie bezpieczny w stosowaniu. W fitoterapii wykorzystuje się praktycznie całą roślinę, niemniej skupię swoją uwagę na kwiatostanach. Co ciekawe – jak twierdzi dr Różański – lilak pospolity pod względem biochemicznym jest zbliżony z popularnym adaptogenem – Eleutherococcusem (znanym pod nazwą żeń-szeń syberyjski lub euterokok), a także z silnie stymulującą układ immunologiczny Echinaceą (jeżówką purpurową), dlatego warto wykorzystać zebrany i przetworzony surowiec w celach profilaktycznych i leczniczych.

Charakterystyka i działanie: kwiatostan zawiera m.in. glikozydy irydoidowe, syringinę, lignany, kumaryny, olejek eteryczny, garbniki, fenolokwasy (kwas kawowy, chlorogenowy), flawonoidy (rutyna, kwercetyna, kwercytryna) i inne. Bez pospolity można stosować z powodzeniem na czczo jako środek przeciwrobaczy, przeciwgrzybiczy, jak również w przebiegu przeziębienia jako środek napotny, przeciwgorączkowy i przeciwzapalny (dzięki obecności fitoncydów działających antybakteryjnie i przeciwwirusowo). Zalicza się też do surowców mających właściwości oczyszczające krew oraz wspomagających diurezę, dlatego stosuje się go w kuracjach odtruwających. Dzięki obecności syringiny wykazuje silne działanie ochronne i regenerujące miąższ wątroby, co przyczynia się również do podniesienia odporności organizmu i przeciwdziałania alergii.

Co ciekawe, można go z powodzeniem stosować chorobach autoimmunologicznych. Może być wykorzystywany wewnętrznie do wyżej wymienionych celów, jak również zewnętrznie do przemywania błon śluzowych: jamy ustnej (w przebiegu candidy), oczu (zapalenie spojówek), narządów płciowych (upławy, hemoroidy) oraz skóry (przy trudno gojących się owrzodzeniach i zmianach liszajowatych). Sprawdzi się także w przypadku skóry trądzikowej, z łojotokiem i przebarwieniami.

Gdzie i kiedy zbierać kwiaty bzu pospolitego? Bez pospolity kwitnie w maju, a jego słodki, charakterystyczny zapach jest znany większości z nas. Bez problemu rozpoznamy i odszukamy niewielkie drzewa i krzewy bzu w parku, zaroślach, skrajach lasu oraz przy kapliczkach, ogródkach domowych i terenach przydziałkowych.

Wykorzystanie surowca: napar z kwiatów, syrop, nalewka, lemoniada i wiele innych. Poszukajcie przepisu na herbatkę z lilaka… o smaku karmelu. Kto próbował tego rarytasu, ten prawdziwy szczęściarz. Przetwory z bzu pospolitego powinny spożywać szczególnie osoby cierpiące na powracające infekcje i przeziębienia, rekonwalescenci oraz osoby ze schorzeniami wątroby. Warto przy tym zauważyć, że zawarta w kwiatach syringina (choć najwięcej znajduje się w gałązkach lilaka) posiada także działanie przeciwnowotworowe, antyoksydacyjne, przeciwzapalne oraz silnie odkażające. Kwiat bzu czarnego to prawdziwy hit sezonu ostatnich kilku lat, chętnie serwowany jako składnik orzeźwiających lemoniad.

Charakterystyka i działanie. Surowiec zawiera flawonoidy: kwercetynę, rutynę i kemferol oraz kwasy fenolowe, trójterpeny i sterole, a także mniejsze ilości garbników oraz ślady olejku eterycznego. Dodatkowo jest bogaty w pektyny, śluzy, kwas walerianowy, cholinę oraz sole potasu. Obecność flawonoidów w kwiatach bzu czarnego tłumaczy ich stosowanie w dolegliwościach układu krążenia w calach uszczelnienia i wzmocnienia naczyń krwionośnych, oraz rozszerzenia naczyń wieńcowych. Dodatkową korzyścią jest działanie durectivum, czyli moczopędne przy problemach z układem moczowym, w kuracjach odtruwających oraz przeciwzapalnych (choć w mniejszym stopniu niż owoce). W fitoterapii współczesnej stosowany z powodzeniem jako środek napotny (także u dzieci w połączeniu np. z rumiankiem i lipą) podczas chorób zakaźnych przebiegających z gorączką oraz poprawiający przemianę materii. Jako środek wspomagający kwiat bzu czarnego sprawdzi się w przypadku alergii, (uporczywego kaszlu i zalegającej wydzieliny – razem z owocem), przerostu gruczołu krokowego i w kamicy moczowej. Równie istotne terapeutycznie jest zastosowanie kwiatów bzu na błony śluzowe i skórę. Napar działa w tym wypadku przeciwzapalnie, antyseptycznie i przeciwobrzękowo. Sprawdzi się jako surowiec do płukanek gardła w anginie, przy zapaleniu spojówek, narządów płciowych (płukanki i nasiadówki będą pomocne w zapaleniu piersi, pochwy lub przy upławach) oraz jako środek kosmetyczny (przy suchej, zniszczonej skórze oraz cieniach pod oczami). Osobiście polecam spożywać kwiaty bzu czarnego jako środek ogólnie wzmacniający.

Gdzie i kiedy zbierać kwiaty bzu czarnego? Od czerwca – w słoneczne dni – zbiera się wyłącznie dojrzałe, rozwinięte baldachy. Czarny bez można spotkać na skrajach lasów, przy rowach melioracyjnych oraz przy rzekach.

Wykorzystanie surowca: można kwiaty przetwarzać świeże lub je wysuszyć, rozłożone luźno w przewiewnym, ciemnym miejscu. Po wysuszeniu kwiat powinien zachować swój kolor oraz intensywny, przyjemny i lekko słodki zapach. Najbardziej popularną formą, do której namawiam osobiście Czytelników, jest syrop, którego można używać do przyrządzenia pysznych lemoniad, jako soku do herbaty lub polewy do deserów. Własnoręcznie wykonany syrop jest nieporównywalnie lepszy i skuteczniejszy w porównaniu z kupnym. Wartością dodaną będzie też osobisty kontakt z przyrodą i darmowa konsumpcja dużych dawek witaminy D w trakcie przebywania na słońcu. Warto zdawać sobie sprawę, że leczniczy syrop z kwiatów bzu czarnego to świetny środek wzmacniający, orzeźwiający, pobudzający, stosowany przy osłabieniu i kruchych naczyniach krwionośnych. Dla amatorów mocniejszych trunków polecam wykonać wyborną nalewkę o pięknym słomkowym kolorze.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia L.) zwana jest potocznie akacją. Charakterystyka i działanie: kwiat akacji jest surowcem typowo flawonoidowym. Zawiera ponadto m.in. garbniki oraz olejek eteryczny. W pyłku kwiatów znajdują się brassinosteroidy, czyli hormony roślinne, które w organizmie ludzkim pobudzają syntezę białek, a więc wywierają wpływ anaboliczny. Obecność flawonoidów w surowcu wiąże się z dobroczynnym działaniem na serce i układ krążenia. Akacja wykazuje ponadto działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie układu pokarmowego. Wspomaga wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii; jest również pomocna przy problemach układu moczowego. Może korzystnie działać w nadciśnieniu tętniczym. Bywa stosowana przy skąpomoczu, stanach zapalnych układu moczowego i  kamicy moczowej oraz dnie moczanowej. Zewnętrznie stosuje się akację w stanach zapalnych spojówek i przemęczeniu oczu; także do przyrządzania okładów i przemywania skóry suchej i podrażnionej zabiegami kosmetycznymi.

Gdzie i kiedy zbierać kwiaty akacji? Akacja kwitnie od maja do czerwca. Nietrudno ją spotkać nawet w mieście, jest bowiem ozdobą wielu parków. Wykorzystanie surowca: z pięknie pachnących kwiatów akacji sporządza się smaczny napar, nalewki oraz bardzo wartościowy syrop dla osób z problemami układu sercowo-krążeniowego oraz zaburzeniami krążenia obwodowego i ocznego. Hitem jest obecnie ciasto z dodatkiem kwiatów akacji oraz racuchy akacjowe. Sięgajcie zatem po kwiaty późnej wiosny i eksperymentujcie – na zdrowie!

Tekst: Karolina Julia Smoderek

www.ziolowyraj.com

fot. Pixabay