Topinambur, czyli słonecznik bulwiasty

Topinambur to roślina blisko spokrewniona ze słonecznikiem. Inaczej nazywana jest karczochem jerozolimskim, gruszą ziemną czy słonecznikiem bulwiastym. Być może nie wszyscy go znają, jednak jest on uprawiany na świecie już od XVIII wieku. Pochodzi z Ameryki Północnej i ma wiele ciekawych właściwości, nie tylko smakowych, lecz także zdrowotnych!

Zaliczany jest do roślin jadalnych, ozdobnych i pastewnych. Obecnie raczej nastaje sezon likwidacji plantacji owocowo-warzywnych, jednak już teraz można planować nowy sezon i zastanawiać się nad tym, jakie gatunki mogą być dobre do uprawy.  Mimo swojej egzotycznej nazwy, topinambur z powodzeniem można uprawiać na terenie naszego kraju. Do tego jego pielęgnacja nie jest zbyt skomplikowana, a możemy uzyskać nową, ciekawą roślinę w ogrodzie.

Słoneczny wygląd

Topinambur należy do rodziny astrowatych. Posiada wzniesioną łodygę, która może dorosnąć nawet do 2 m wysokości. Liście ma zielone, naprzeciwległe lub skrętoległe. Same liście są w jajowatym kształcie, z ostrym zakończeniem. Brzeg blaszki liściowej jest wyraźnie piłkowany. Spodnia i wierzchnia część liścia posiada drobne i szorstkie włoski. Późnym latem i jesienią roślina wytwarza kwiaty w kolorze żółtym – same koszyczki, dość duże, przypominają wyglądem kwiaty słonecznika.

Owocem jest niełupka. W naszym klimacie roślina nie wytwarza nasion. Podziemną część stanowią jadalne bulwy, które przypominają swoim kształtem powiększony korzeń imbiru. Oprócz bulwy znajdują się również na korzeniu rozłogi, w kolorze białym, które osiągają nawet metr długości. Bulwa może być różnego kształtu i lubi rozrastać się w skupiskach, jej kolor zależy od odmiany rośliny: może być żółta, fioletowa, czerwona czy brązowa. Sam korzeń przypomina w smaku pestki słonecznika, a miąższ jest przeważnie żółty. Można go spożywać na surowo, gotowany lub pieczony. Pasuje jako dodatek do mięs czy sałatek. Wykorzystanie topinamburu w codziennym menu będzie doskonałym pomysłem, na pewno urozmaici to naszą dietę.

Uprawa i pielęgnacja

Ogromnym plusem jest fakt, że topinambur nie należy do roślin wymagających i z powodzeniem radzi sobie w naszym klimacie. Na początku wybierzmy dla topinamburu takie miejsce, w którym będzie mógł swobodnie rosnąć. Ma tendencje do szybkiego wzrostu, może więc stać się gatunkiem inwazyjnym. Aby tego uniknąć, posadźmy go tam, gdzie nie zakłóci wzrostu innych roślin. Najlepiej w miejscu ciepłym i słonecznym, jednak sprawdzi się też w półcieniu.

Gleba powinna być umiarkowanie żyzna, pulchna, optymalnie z dodatkiem piasku. Jeśli mamy do czynienia z twardą i  bardzo zwartą ziemią, warto ją wymieszać z kompostem przed posadzeniem rośliny. Niekorzystnie topinambur będzie się czuł jedynie na glebach podmokłych i kwaśnych. Tam może mieć problem nawet z przyjęciem się.

Idealnym czasem do sadzenia topinamburu jest wiosna – już w danym sezonie na pewno będziemy mieli plon.  Bulwy sadzimy na głębokość 10 cm i przysypujemy ziemią, następnie intensywnie podlewamy. Słonecznik bulwiasty być uprawiany na podłożu po każdej roślinie, dlatego jeśli nie mamy pomysłu, co w danym miejscu posadzić, to może właśnie przyszedł czas na niego. Lubi wzmacnianie nawozem, czy to organicznym, czy mineralnym, podnosi to żyzność gleby, a także zwiększ plon.

Podczas dużych upałów i suszy warto roślinę obficie podlewać. Więdnące liście dają nam znak, że wody w podłożu jest zdecydowanie za mało. Jeśli mamy mały ogródek, można pędy, liście i kwiaty topinamburu regularnie przycinać, tak aby mieć roślinę pod kontrolą. Pamiętajmy, że w okresie zimowym górna część obumiera i przetrwa on zimę w postaci bulw podziemnych. Młode okazy lepiej okrywać na zimę, zwłaszcza jeśli nie ma śniegu, te starsze radzą sobie bardzo dobrze.

Topinambur bardzo łatwo rozmnaża się przez podział bulw, można z powodzeniem pobierać je i dzielić się nim z najbliższymi. Jesienią bulwy topinamburu są gotowe do zbioru, można je wykopywać aż do pierwszych przymrozków. Zdarzają się przypadki że topinambur atakowany jest przez choroby i szkodniki, jednak bardzo często samym bulwom zupełnie to nie szkodzi.

Zastosowanie

Piękne kwiaty topinamburu chętnie wybierane są do ogrodu. Z racji wysokich rozmiarów mogą być dobrym tłem dla innych mniejszych roślin. W naszym kraju najbardziej popularna jest odmiana Albik z białymi bulwami i Rubik o bulwach fioletowych. Kwiaty dobrze komponują się również z astrami i słonecznikami, ogranicza nas tylko wyobraźnia. Jesienią kwiaty są cennym pożytkiem dla pszczół. Taki złoto-żółty akcent będzie pasował zarówno do ogrodów w stylu rustykalnym, jak i nowoczesnym. Można uprawiać go również w pojemniku, jednak musi być on duży, tak aby bulwy mogły się swobodnie rozrastać.

Część zielona i bulwy topinamburu wykorzystywane są jako pasza dla zwierząt. Przepadają za nią zwierzęta domowe, takie jak: świnki morskie, króliki, a także zwierzęta hodowlane. Co więcej, sadzi się również topinambur na poletkach dla zwierzyny dzikiej żyjącej w lesie.

Topinambur posiada wiele cennych substancji, które pomagają w lepszym funkcjonowaniu naszego organizmu. Zawiera witaminy: A, K, E, C i z grupy B, a także minerały: wapń, potas, fosfor, żelazo, cynk, sód. Dodatkowo bulwy zawierają nawet do 17% inuliny, czyli naturalnego prebiotyku. Jest to dobry produkt dla osób na diecie: 100 g topinamburu to tylko 41 kcal.

Dzięki swoim cennym składnikom topinambur zmniejsza insulinooporność i łagodzi przebieg cukrzycy typu 2. Obniża poziom glukozy we krwi oraz poziom złego cholesterolu, który jest przyczyną miażdżycy.

Roślina poprawia również trawienie i jest idealną pożywką dla rozwoju mikroflory bakteryjnej. To wszystko oczyszcza organizm i pobudza odchudzanie. Co więcej, bulwy topinamburu wspierają układ nerwowy. Obecne badania potwierdzają też, że wyizolowane związki z bulw topinamburu niszczą komórki raka sutka.

Te wszystkie zdrowotne właściwości powinny nas nakłonić do tego, aby topinambur wykorzystać kulinarnie. Surowe bulwy mają smak ostrzejszy, podobny do rzodkiewki, natomiast grillowane czy gotowane smakują lekko orzechowo, podobnie np. do karczocha. Popularny jest również sok z bulw topinamburu, który pije się rano przed posiłkiem. Uwaga! Duże ilości surowego topinamburu, zwłaszcza spożywanego ze skórką, mogą powodować wzdęcia. Z czasem organizm powinien się do niego przyzwyczaić, więc warto zaczynać od niewielkich porcji.

Frytki z topinamburu

Potrzebujemy:

• 4 bulwy topinamburu
• 1 łyżka masła
• 2 łyżki oliwy
• 1 ząbek czosnku
• sól, pieprz
• parmezan

Bulwy topinamburu obieramy, kroimy w słupki, przyprawiamy, dodajemy ząbek czosnku i skrapiamy oliwą. Całość wkładamy do piekarnika rozgrzanego do 180°C na 40 min. Kilka minut przed wyjęciem frytki polewamy roztopionym masłem i posypujemy parmezanem, ponownie zapiekamy na 2 min. Jest to przekąska, którą można połączyć np. z ziemniakami, marchewką czy batatami.

Puree z topinamburem

Potrzebujemy:

• 5 bulw topinamburu
• 100 g masła
• 100 g śmietanki
• sok z cytryny
• Sól, pieprz, tymianek

Topinambur obieramy i kroimy w kostkę. Umieszczamy go w garnku z wodą z dodatkiem odrobiny soku z cytryny. Gotujemy do miękkości, dodajemy masło, tymianek, śmietankę, sól i pieprz. Wszystko miksujemy. Puree można podawać z mięsem.

Zupa krem z topinamburu

Potrzebujemy:

• ½ kg topinamburu
• 1 l bulionu warzywnego
• 50 ml śmietanki
• 1 cebula
• ząbek czosnku
• sól, pieprz, płatki chilli, gałka muszkatołowa, wędzona papryka
• 2 łyżki oliwy

Topinambur obieramy, myjemy i kroimy w kostkę. Wrzucamy go do bulionu i gotujemy do miękkości. Równocześnie na oliwie podsmażamy pokrojoną w kostkę cebulkę z czosnkiem. Wszystko dodajemy do bulionu, po przestygnięciu miksujemy. Do smaku dodajemy przyprawy i śmietankę. Zupę można podawać z grzankami.

Tekst: Martyna Cieślińska

Fot. Pixabay

Przeczytaj również:  Dary przednówka, czyli warzywa liściaste

Zimowe grzybobranie