Czystek – śródziemnomorski cud pod pewnymi warunkami

Czystek to  jedna z najpopularniejszych ziołowych herbat ostatnich lat na polskim rynku. Wiele już  napisano na rodzimych portalach i w czasopismach o właściwościach czystka, nawet więcej niż ich faktycznie on posiada, zmieniając go w roślinne „panaceum”  na  każdy problem  zdrowotny.

Główną  przyczyną tego „ polskiego szału” z czystkiem było działanie profilaktyczne przeciw boreliozie i oczywiście świetny biznes,  który zniszczył ten produkt. Niestety, rzadko czystek trafiał na polski rynek w postaci i w jakości, w której wykazywałby lecznicze działanie. Dystrybutorzy zwracali uwagę przede wszystkim na najniższą możliwą cenę surowca.

W tym artykule wskażemy parametry,  które muszą być spełnione,  aby czystek nie był tylko nazwą, ale miał te właściwości, z których słynie. Ale zacznijmy od początku:

Przede wszystkim nie istnieje tylko jeden czystek, ale kilkadziesiąt odmian,  które różnią się miedzy sobą wyglądem i właściwościami. Nie wszystkie odmiany czystka wykazują lecznicze właściwości, głównie z powodu braku na ich listkach żywicy znanej jako laudanum. I o niej głównie będzie mowa. W  zależności od odmiany czystka i składu laudanum pojawiają się istotne różnice.

Ziele jak Feniks

Bardzo ważne jest zrozumienie, jakie znaczenie ma wspomniana żywica dla czystka i dlaczego jedne odmiany wydzielają jej więcej, a inne w ogóle. Tutaj podzielimy się naszą wiedzą jako greccy leśnicy.

Odmiany rosnące na najgorętszych terenach śródziemnomorskich, ze zmniejszoną  ilością  opadów, produkują więcej żywic.  Im bardziej oddalamy się od terenów  śródziemnomorskich na północ,  tym roślina produkuje mniejszą ilość żywicy i olejków,  albo nie wytwarza ich wcale, a także pojawiają  się  zupełnie inne jej odmiany. Oto przyczyny:

Owady. Nasycony żywicą listek jest dość gorzki i niektóre owady i ich larwy  rezygnują  z niego i wybierają  inną roślinę.  Inne z kolei zjedzą  tylko jego niewielką część i będą nasycone z powodu żywicy. (Wyobraźcie sobie kromkę chleba namoczoną w oliwie).  Oczywiście to dotyczy owadów, bo dla greckich kóz świeże listki czystka to przysmak.

Oszczędzanie wody. Rośliny tracą duże ilości wody przez pory, które znajdują się w liściach.  Największym problemem w sezonie letnim dla roślin śródziemnomorskich jest dostęp do wody. Może nie padać nawet przez miesiąc albo dłużej. Strategią obronną jest więc zatkanie żywicą większości porów w liściach, aby roślina nie traciła wody.

Substancja łatwopalna. Czystek należy do grupy roślin zwanych w Grecji „frygana”, które korzystają z naturalnego zjawiska w śródziemnomorskiej przyrodzie, czyli ognia i pożaru. Ten rodzaj roślin jest przystosowany w taki sposób, że albo są to gatunki trudnopalne, zapobiegające rozprzestrzenianiu  się ognia, lub przeciwnie,  łatwopalne, pomagające go roznosić.

Dlaczego miałyby to robić ? Jaki jest zysk z zostania takim roślinnym terrorystą? Kiedy naturalna plantacja osiąga maksimum swoich możliwości, rozwiązaniem jest poddanie się ogniowi,  który zlikwiduje konkurencję. Czystek, podobnie jak niektóre inne rośliny, ma nasionka, które wytrzymują pożary, a nawet rosną łatwiej na niskiej jakości glebie, np. po pożarze. I dlatego czystka możemy śmiało nazwać zielarskim Feniksem, który odradza się z popiołów.

Bogactwo faraonów

Czystek był znany i doceniany od starożytności. W Grecji występują różne odmiany tej rośliny, między nimi cistus incanus, cistus incanus creticus (mikroodmiana rosnąca na Krecie), cistus salvifolius, cistus ladanifer, cistus incanus ssp Tauricus.  W starożytnej Krecie 5000-3500 p.n.e.  jego żywica była pozyskiwana i eksportowana do Egiptu w postaci gęstej masy, zbieranej albo z brody kóz (które uwielbiają jeść listki czystka) albo za pomocą długich skórzanych pasów, do których przyklejała się żywica.

Według naukowców, związek kulturowy między starożytnym Egiptem a Kretą mógł być bliższy niż nam się dziś wydaje. Koncepcja połączenia siły faraonów ze stadami kóz i zbieraniem laudanum z czystka miała wartość ekonomiczną, ponieważ duże ilości laudanum stanowiły jedno z ważniejszych bogactw egipskich importowanych z ówczesnej Krety.

Laudanum było wtedy używane jako cenny lek,  składnik  kremów i kosmetyków, do balsamowania ciał i przygotowywania mumii,  a także do formowania charakterystycznej, plecionej brody faraona.  Z kolei w średniowieczu żywica czystka  była używana jako lek podczas epidemii dżumy.

Prawidłowy zbiór czystka cistus incanus i jego mikroodmian

Czystek powinien pochodzić ze swoich terenów pierwotnych, tam gdzie klimatycznie i geologicznie są dla niego najlepsze warunki. Niestety, pojawia się na rynku czystek uprawiany w innych krajach, również w Polsce, w namiotach foliowych. Nie ma tam szans na uzyskanie swoich prawdziwych właściwości. Oto najważniejsze parametry przy prawidłowych zbiorach.

Godzina. Dziko rosnący  czystek trzeba zbierać w najgorętszych godzinach (12.00 – 17.00 ), ponieważ roślina produkuje wówczas najwięcej olejków eterycznych i żywic dla ochrony przed słońcem.

Pogoda. Czystek powinien być zbierany po minimum tygodniowym, a najlepiej dwutygodniowym okresie suszy. W lecie deszcze w Grecji są krótkie, lecz intensywne, i zmywają olejek z liści.

Pora. Najlepiej jest zbierać czystek najwcześniej w czerwcu do połowy września. W tym okresie mamy małą ilość opadów i najgorętsze dni w sezonie.

Sposób zbierania. Wyłącznie ręcznie, nie maszynowo, ponieważ pozyskujemy tylko liście i kwiaty, bez łodyg.

Sortowanie i suszenie. Kwiaty i liście są zbierane i sortowane wyłącznie ręcznie.  Dlatego listki są w całości, nie pokruszone. Pozwala to zachować na dłużej jak najwięcej właściwości rośliny. Mocne rozdrobnienie niszczy wartość suszu.

Zachowanie tych parametrów gwarantuje, że czystek będzie zawierać dużą ilość żywicy i olejków. Jako grupa leśników (firma Greco) bierzemy pod uwagę wszystkie te warunki podczas zbiorów. Dbanie o to jest bardzo czasochłonne i kosztowne. Niestety nie każdego obchodzą parametry, tylko cena. A czystek zbierany w odpowiednich warunkach nie może być tani. Nasza firma oferuje ekologiczne zioła dziko rosnące w Grecji. Dostarczamy Wam najwyższej jakości czystek odmiany incanus.

Zapraszamy profesjonalistów prowadzących sklepy zielarsko-medyczne do współpracy.

Tekst i fot.: Christos Markopulos

mgr Leśnictwa i Środowiska Naturalnego, mgr Architektury Krajobrazu

Uniwersytet Arystotelesa w Salonikach