Naturalne środki ziołowe w leczeniu chorób wątroby i zespołu metabolicznego

28 grudnia 2024

Leki ziołowe były stosowane w leczeniu chorób wątroby już od czasów starożytnych, szczególnie w medycynie wschodniej. W zapisach badania nad ziołami sięgają ponad 5000 lat wstecz, aż do starożytnych Chin i Egiptu. Rdzenni mieszkańcy wielu kontynentów używali ziół w swoich praktykach leczniczych, podczas gdy niektóre kultury opracowały własne ziołowe systemy medyczne, takie jak ajurweda, medycyna islamska i tradycyjna medycyna chińska.

Co ciekawe, naukowcy zauważyli, że ludzie żyjący w różnych krajach mieli tendencję do stosowania identycznych lub porównywalnych ziół w celu zapobiegania, diagnozowania, poprawy lub leczenia chorób fizycznych i psychicznych. Świadczy to o tym, że mimo braku dostępności współczesnych metod naukowych, zauważono pozytywne działanie konkretnych ziół i substancji.

Choroby wątroby

Rosnąca liczba pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby spowodowanych nadużywaniem leków i alkoholu przyczynia się do postępu badań naukowców zainteresowanym ziołolecznictwem.  Wynika to z faktu, że istnieje tylko kilka skutecznych opcji leczenia chorób wątroby. I wiążą się one często z wysokimi kosztami, a czasami niską dostępnością.

Najczęstszą przyczyną uszkodzenia wątroby jest stosowanie leków. Zarejestrowano ponad 900 leków, toksyn, suplementów diety i ziół, które mogą potencjalnie spowodować uszkodzenie wątroby. Alkohol jest również jednym z głównych winowajców. Produkt przemiany alkoholu w organizmie, aldehyd octowy, jest silnie toksycznym metabolitem, który może bezpośrednio uszkadzać komórki wątrobowe.

Do innych częstych chorób wątroby należą niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH) oraz wirusowe zapalenie wątroby. NASH to stłuszczenie wątroby z przewlekłym i postępującym zapaleniem wątroby, które nieleczone prowadzi do włóknienia, marskości i raka wątrobowokomórkowego. Częstość występowania NASH rośnie szybko z powodu utrzymującego się wzrostu częstości występowania u pacjentów otyłości i cukrzycy typu 2. Wirusowe zapalenie wątroby jest powodowane przez wirusy zapalenia wątroby typu A, B, D, E. Jednak oprócz nich, inne wirusy również powodują zapalenie wątroby, takie wirus opryszczki, wirus cytomegalii, wirus Epstein-Barr lub żółta gorączka.  Obecność wirusa w komórkach wątroby powoduje, że nasze własne komórki odpornościowe atakują wątrobę, wywołując proces zapalny a w następstwie uszkodzenie komórek.

Wirusowe zapalenie wątroby stało się obecnie jednym z głównych problemów zdrowia publicznego na całym świecie, dotykając kilkaset milionów ludzi i jest przyczyną wzrostu śmiertelności w populacji ludzkiej.

Ostropest plamisty

Jak dotąd zainteresowano się kilkuset roślinami w kontekście przydatności w chorobach wątroby, ale tylko garstka z nich została dokładnie zbadana pod kątem faktycznego działania, jak i bezpieczeństwa stosowania. Najważniejszą z nich jest ostropest plamisty, z którego nasion pozyskano kompleks związków nazywany sylimaryną.  Jest ona jedną z grup związków, które zostały szeroko przebadane, zarówno w laboratoriach, jak i klinicznie.

Sylibina, która jest najbardziej aktywnym związkiem sylimaryny, jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do ochrony wątroby. Uważa się, że ma działanie przeciwutleniające, zapobiega odkładaniu tłuszczu i włóknieniu, działa również przeciwzapalnie i regenerująco. W chorobach wątroby spowodowanych stresem oksydacyjnym (stłuszczenie wątroby, toksyczność wątroby wywołana lekami i chemikaliami), stosowanie sylimaryny jest podstawową metodą terapeutyczną, ze względu na jej działanie przeciwutleniające.

Chociaż sylimaryna nie ma właściwości przeciwwirusowych, promuje syntezę białek, pomaga w regeneracji tkanki wątroby, kontroluje stan zapalny, ograniczając szkody wywołane przez wirusa. Kilka badań wykazało również, że stosowanie sylimaryny zwiększyło czas przeżycia pacjentów z marskością wątroby wywołaną alkoholem. Preparaty oczyszczonej sylibiny są zatwierdzone w Europie do leczenia zatrucia muchomorem sromotnikowym.

Sylimaryna jest sprzedawana w postaci kapsułek lub tabletek zawierających wyekstrahowaną etanolem sylimarynę w ilości 250-750 mg. Dzienna dawka jest różna, ale zazwyczaj przyjmuje się ją 2-3 razy dziennie. Należy jednak pamiętać, żeby przed rozpoczęciem kuracji skonsultować się z lekarzem, ze względu na bardzo dużą ilość leków, z którymi może potencjalnie wchodzić w interakcję.

Lukrecja

Kolejnym przykładem rośliny działającej ochronnie na wątrobę jest lukrecja. Jest to zioło, które stosowane jest jako słodzik w żywności, ale również jako aktywny składnik w ziołolecznictwie. Na przestrzeni lat, korzeń lukrecji był stosowany w medycynie konwencjonalnej do leczenia szeregu chorób, takich jak zapalenie oskrzeli, zapalenie żołądka i żółtaczka – od zwykłego przeziębienia, po bardziej zaawansowane choroby.

Eksperymentalne badania nad zapaleniem i marskością wątroby wskazały, że lukrecja może promować regenerację komórek wątroby i jednocześnie hamować jej zwłóknienie. w Japonii bywa podawana w leczeniu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby i marskości wątroby. Produkty z lukrecji są wytwarzane z jej suszonego korzenia. Istnieją różne formy preparatów, takie jak żel lub krem, tabletki, płyny i postać proszku.

Lukrecja jest uznawana za substancję bezpieczną, jednak przed jej stosowaniem należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może wchodzić w interakcje z lekami. Nie powinny stosować jej osoby chorujące na serce, ponieważ może zaburzać gospodarkę mineralną organizmu, prowadząc w ten sposób do dalszych powikłań.

Istnieje również wiele kompleksów zawierających różne substancje, wspólnie promujących zdrowie wątroby. Najbardziej znanym i popularnym z nich jest Liv-52, ajurwedyjski suplement, uznany i zarejestrowany w ponad 45 krajach. Wprowadzony w 1955 roku, Liv-52 był od tego czasu intensywnie badany pod kątem leczenia chorób wątroby, takich jak zapalenie wątroby, alkoholowa choroba wątroby, stany przed marskością wątroby, wczesna marskość wątroby, stłuszczenie wątroby i  uszkodzenie wątroby wywołane promieniowaniem lub chemioterapią. Kompleks zawiera m.in. korę kapara ciernistego, nasiona cykorii podróżnika, korę migdałecznika i nasiona krwawnika.

Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny (MetS) jest powszechną, wieloczynnikową i złożoną chorobą, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy i innych poważnych powikłań sercowo-naczyniowych. Występowanie zespołu metabolicznego może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia. Do najgroźniejszych z pewnością można zaliczyć pogłębiającą się cukrzycę, zawał mięśnia sercowego, udar niedokrwienny mózgu czy niewydolność nerek.

Wzrost globalnej częstości występowania MetS przypisuje się czynnikom genetycznym i środowiskowym. Przyjęcie siedzącego trybu życia, który charakteryzuje się niską aktywnością fizyczną i spożywaniem wysokoenergetycznych produktów żywnościowych w znacznym stopniu przyczynia się do rozwoju MetS.

Obecne kryteria zarządzania czynnikami ryzyka MetS obejmują zmianę stylu życia i stosowanie środków farmakologicznych, które są ukierunkowane na określone szlaki biochemiczne zaangażowane w metabolizm składników odżywczych. Postepowanie farmakologiczne jest zazwyczaj kosztowne i wiąże się z szeregiem niepożądanych skutków ubocznych.

Alternatywne strategie zarządzania czynnikami ryzyka MetS obejmują stosowanie roślin leczniczych, które mają wiele celów terapeutycznych i są łatwo dostępne. Rośliny lecznicze zawierają liczne związki biologicznie czynne, które zapewniają korzyści zdrowotne. Wpływ substancji obecnych w lokalnych roślinach leczniczych na zdrowie i dobre samopoczucie pacjentów był badany przez wiele lat i stwierdzono, że dotyczy mechanizmów biochemicznych, metabolicznych i fizjologicznych.

Jednym z potencjalnych celów terapeutycznych jest ograniczenie spożywania pokarmu przez zmniejszenie apetytu. Ograniczenie kaloryczności diety wpływa pozytywnie na stan zdrowia osób dotkniętych zespołem metabolicznym i pomaga zapobiegać jego skutkom. Rośliny zmniejszające apetyt to m.in. żeń-szeń amerykański i azjatycki, zielona herbata i hoodia gordonii. Drugim mechanizmem walki z MetS jest metaboliczne zwiększenie wydatkowania energii.

Wykorzystanie energii obejmuje wytwarzanie ciepła i zwiększony metabolizm tkankowy. Zwiększenie natężenia tych procesów można porównać do pozytywów wysiłku fizycznego, który jednak odbywa się wewnątrz organizmu. Takie działanie mają m.in. preparaty z ostrych papryczek zawierających kapsaicynę, jak i wyciągi z lotosa orzechodajnego.

Kolejnym potencjalnym celem metabolicznym jest regulacja przemian lipidów oraz zmniejszenie insulinooporności. Do grupy roślin o takim działaniu należą m.in. zielona herbata, borówka, cynamon, lukrecja i nasiona kozieradki pospolitej, które zmniejszają odkładanie się tłuszczu w organizmie i regulują wydatkowanie energetyczne, zmniejszając w ten sposób ryzyko powikłań zespołu metabolicznego. Wykazano, że długotrwałe i systematyczne stosowanie imbiru zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, zmniejsza insulinooporność, obniża poposiłkowy wzrost poziomu glikemii i zwiększa syntezę insuliny.

Podobnie czosnek, który korzystnie wpływa na poziom glukozy, zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i zmniejsza stres oksydacyjny. Okazuje się, że  również wyciąg z miłorzębu lekarskiego spożywany systematycznie zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę oraz ogranicza stan zapalny, który sprzyja rozwojowi cukrzycy i miażdżycy.

Dobrze udokumentowane działanie prozdrowotne w MetS ma głóg, którego regularne stosowanie obniża ciśnienie tętnicze, reguluje profil lipidowy i wspomaga redukcję masy ciała. Preparaty głogu stanowią cenne i bezpieczne uzupełnienie terapii także u pacjentów z cukrzycą typu 2. Wyniki badań w zakresie wpływu preparatów ziołowych na rozwój i przebieg chorób metabolicznych są bardzo obiecujące.

Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na skuteczne działanie w profilaktyce i terapii tego rodzaju zaburzeń. Dalsze badania w tym obszarze, zwłaszcza na ludziach są nadzieją szczególnie w dobie coraz liczniejszych zachorowań i poszukiwania alternatywy dla nadużywanych często leków syntetycznych.

 

Publikacja finansowana ze środków MRiRW w ramach Dotacji Celowej przyznanej IWNiRZ-PIB w Poznaniu, Obszar II Rynki rolne; Zadanie 2.10 Przygotowanie artykułów popularno-naukowych na temat możliwości wykorzystania produktów z konopi i ziół w prasie branżowej.

 

Tekst: Dr n. med. Filip Przerwa, lekarz POZ w Szczecinie, dr n. med. Izabela Uzar, adiunkt w Zakładzie Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Fot. Wikimedia

Przeczytaj również: Środki na bazie wyciągów ziołowych o działaniu leczniczym w chorobach układu pokarmowego

Insulinooporność – Jak pokonać ją DIETĄ