Palący problem – choroby żołądka
22 stycznia 2022
W tym artykule przyjrzymy się możliwościom leczenia chorób żołądka, których cechą jest uszkodzenie błony śluzowej. W zależności od stopnia uszkodzenia wyróżnia się stany zapalne z przejściowym podrażnieniem, nadżerki oraz właściwą chorobę wrzodową, w której dochodzi do wytworzenia jednej lub kilku nisz wrzodowych. W skrajnych przypadkach może dojść do perforacji ściany żołądka.
Dolegliwości te wiążą się z kilkoma dokuczliwymi objawami. Ból, niekiedy bardzo silny, podobny do bólu zawałowego, palenie/pieczenie odczuwane w żołądku, niechęć do spożywania posiłku, czasami biegunki lub zaparcia. Od wielu lat dostępne są, również bez recepty, leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego wpływające na receptor histaminowy (np. famotydyna i wycofana ranitydyna) oraz hamujące pompę protonową (np. omeprazol, pantoprazol). Niewątpliwie przyczyniły się one do poprawy komfortu życia i zdecydowanego spadku ostrych przypadków choroby wrzodowej.
Zasadniczym celem leczenia jest nie tyle zmniejszenie wydzielania kwasu solnego, który jest ważnym składnikiem soków trawiennych (nadaje treści pokarmowej odczyn silnie kwaśny, w którym ginie większość drobnoustrojów, choć nie Helicobacter pylori, uznawany za jeden z czynników etiologicznych choroby wrzodowej), ale regeneracja błony śluzowej. Stąd stosowanie antybiotykoterapii, bardzo intensywnej, m.in. tetracykliny, amoksycyliny czy metronidazolu w terapii łączonej z solami bizmutu lub sukralfatem.
Niestety zdarzają się nawroty, co sugeruje głębszy problem, pewną tendencję pacjenta do tej choroby. Należy pamiętać też o regule przekory – im więcej będzie podawać się leków zobojętniających, tym bardziej żołądek, dążąc do równowagi, zwiększa produkcję kwasu. Również leki przeciwbólowe, głównie salicylany i diklofenak stosowane długotrwale mogą uszkadzać żołądek.
Najważniejszymi zaleceniami są: prowadzenie higienicznego trybu życia, unikanie używek, ciężkich potraw i praca nad równowagą psychiczną. W leczeniu bardzo przydatne są zioła i spojrzenie na chorego okiem lekarza orientu. Już najprostszy wywiad dostarczy cennej informacji – czy jest to problem „gorący” czy też „zimny”? Od tego zależy skuteczność całej terapii. W pierwszym przypadku objawy są opisywane przymiotnikami cechującymi ogień – palenie, pieczenie, bóle są nagłe, pacjent raczej pobudzony, nerwowy, wybuchowy, jakby to dawniej powiedziano „żołądkuje się”.
W TCM jest to syndrom gorąca żołądka lub stan ostrzejszy – syndrom buchającego ognia żołądka z osłabieniem Yin, objawiający się suchością jamy ustnej (palacze!), silnym pragnieniem, stanami zapalnymi jamy ustnej, często aftami, paradontozą, tendencją do stanów zapalnych gardła, kwaśnym odbijaniem, refluksem, bólem palącym, pieczeniem w żołądku i przełyku, zaparciem. Druga sytuacja, znacznie poważniejsza, sygnalizowana jest przez ból tępy, mocny, przewlekły, czasami przypominający ostry ból sercowy, a pacjent traci apetyt, chudnie, jest blady i osłabiony. Wtedy występuje stan osłabienia z charakterystycznymi objawami „zimna”.
Chorobę z objawami „gorąca” staramy się leczyć ziołami posiadającymi naturę ochładzającą, co oznacza, że wypadkową aktywności farmakologicznych jest efekt hamujący (tutaj wydzielanie kwasu solnego), łagodzący, skierowany na regenerację struktur, czyli odbudowę prawidłowo działającej błony śluzowej. Surowce śluzowe należy zalecać po śniadaniu i przed snem, koniecznie godzinę po przyjęciu przez pacjenta leków (o ile jakieś stosuje), ponieważ śluzy roślinne upośledzają wchłanianie wielu leków i witamin.
Zadaniem śluzów roślinnych jest ochrona błony śluzowej żołądka w czasie, gdy jest on pusty, głównie w nocy, i danie czasu żołądkowi na regenerację. Dobrym przykładem surowca wyraźnie ochładzającego jest porost islandzki oraz liść i korzeń prawoślazu w postaci maceratu (2-4 g surowca na 200 ml chłodnej wody). Natomiast liść podbiału czy owoc lnu, szczególnie mielony, to surowce o charakterze łagodnie ciepłym.
Komponując mieszanki, należy pamiętać, by składniki i czas stosowania były tak dobrane, aby uzyskać efekt stopniowej poprawy – od krótkotrwałego leczenia ziołami mocno ochładzającymi, przez nieco dłuższe łagodne ochładzanie do ziół o działaniu regulującym i poprawiającym perystaltykę, a przez to trawienie o charakterze neutralnym i lekko ciepłym.
Struktura kompozycji ziół w leczeniu uszkodzeń błony śluzowej żołądka przedstawia się następująco:
- surowce powlekające: korzeń i liść prawoślazu, kwiat ślazu, porost islandzki, nasiona lnu;
- surowce przeciwzapalne: korzeń lukrecji, koszyczek rumianku, kwiat nagietka, kwiat lub ziele krwawnika, liść babki lancetowatej, ziele świetlika;
- surowce poprawiające trawienie i wchłanianie: owoc kopru włoskiego, owoc kminku, korzeń arcydzięgla, korzeń lubczyku;
Poniżej przykład takiej kompozycji. Korzeń lukrecji jest uznanym surowcem o silnym działaniu przeciwzapalnym. Korzeń prawoślazu wspomagany koszyczkiem rumianku działa powlekająco wraz z kłączem perzu, a koper włoski delikatnie rozgrzewa i poprawia trawienie. W trakcie leczenia powinno się wprowadzać modyfikacje składu i ilości poszczególnych surowców w zależności od postępów terapii.
Rp.:
Radix Althaeae, korzeń prawoślazu
Anthodium Chamomillae, koszyczek rumianku
Radix Glycyrrhizae, korzeń lukrecji
Rhizoma Graminis, kłącze perzu
Fructus Foeniculi, owoc kopru włoskiego
Ilości składników należy dobrać w taki sposób, aby w pojedynczej dawce znalazły się skuteczne dawki każdego*z nich.
Drugim przypadkiem, o którym wspomniano powyżej jest sytuacja, gdy przewlekła choroba ze stanami zapalnymi (gorąco) prowadzi do uszkodzenia struktur w postaci owrzodzenia i poważnego wyczerpania organizmu. Medycyna chińska mówi o uszkodzeniu Yin, a zachodnia o stanie przednowotworowym żołądka, niedokrwistości i wychudzeniu, które często towarzyszy chorobie wrzodowej. Sytuacja taka wymaga bardziej złożonego podejścia, konieczna jest diagnostyka i włączenie surowców łagodnie, a czasem wyraźnie ogrzewających, wzmacniających obieg żołądka i śledziony. A także posiadających właściwości zapobiegania nowotworom, przeciwanemiczne i adaptogenne.
Przykładem może być tradycyjna mieszanka Yi Qi Jian Pi Tang, w której pierwsze trzy składniki zasługują na szczególną uwagę. Posiadają one potwierdzone działanie przeciwzapalne, szczególnie w chorobach przewodu pokarmowego, regenerujące, adaptogenne, wzmacniają i harmonizują funkcje żołądka oraz posiadają właściwości przeciwnowotworowe i pobudzają erytropoezę. Imbir i pieprz syczuański, którego ilość w mieszance należy zwiększać ostrożnie, działają lekko ogrzewająco, nie pozwalają na „wyłączenie” funkcjonalne żołądka, którego skutkiem bywa anemia, ale poprawiają apetyt, przyjmowanie pokarmu i trawienie.
Rp.:
Radix Salviae miltiorrhizae, korzeń szałwii czerwonokorzeniowej
Rhizoma Atractylodis macrocephalae, kłącze atraktylodesu wielkogłówkowego
Radix Astragali, korzeń traganka błoniastego
Rhizoma Zingiberis, kłącze imbiru
Pericarpium Zanthoxyli, pieprz syczuański
W przypadku bólu, oprócz mieszanek podstawowych, leczących, można stosować kompozycje o działaniu rozkurczowym, przeciwbólowym i uspokajającym, jak poniższa
Rp.:
Herba Chelidonii majoris, ziele glistnika
Radix Valerianae, korzeń kozłka
Flos Lavandulae, kwiat lawendy
Folium Melissae, liść melisy
S: napar z 1 łyżeczki na 200 ml 2-3 razy dziennie (Mieszanka wg Ożarowski s. 374)
Ziele glistnika, Chelidonii herba FPX, należy traktować jako surowiec silnie działający, nawet w dawkach leczniczych, przy dłuższym stosowaniu może u osób wrażliwych wywołać ból i pieczenie w przewodzie pokarmowym, nudności i wymioty, przeciwwskazany w jaskrze. Jest to jednak jeden z nielicznych surowców krajowych o wyraźnym działaniu rozkurczowym i przeciwbólowym. Dawkowanie 1,0-2,0 w dawce i 5,0 na dobę wg FP VI.
Korzeń lukrecji, Liquiritiae (Glycyrrhizae) radix FP X posiada udokumentowane działanie przeciwwrzodowe i przeciwzapalne, podobne do kortykosterydów, należy pamiętać, że w większych dawkach leczniczych po pewnym czasie mogą pojawić się działania niepożądane, wzrost ciśnienia, obrzęki, bóle głowy i hipokaliemia. Zalecany jest w przedziale dawek od 5 do 15 g, zakres bezpieczny to 1,5 – 9,0 g na dobę [PPRC].
Bardzo obiecującym surowcem w leczeniu chorób żołądka, szczególnie zapalenia nadżerkowego i wrzodów żołądka z zakażeniem Helicobacter pylori wydaje się być mastyks (Mastix, mastiha), która jest wysuszoną żywiczną wydzieliną otrzymaną z pnia i gałęzi pistacji kleistej (pistacja lentyszek, drzewo mastyksowe) Pistacia lentiscus L. var. latifolius Coss. – surowiec farmakoipealny FP IX. Liczne badania, w tym kliniczne, potwierdzają znaczną poprawę i wyraźne skrócenie czasu leczenia. Za najlepszy surowiec uchodzi mastyks z greckiej wyspy Chios. Surowiec ten znany jest od starożytności, stosowany również w ajurwedzie pod nazwą Rumimastagi (Resin) API. Zalecane dawki to 1,0-2,0 g na dobę w leczeniu m.in. bólów brzucha, niestrawności i utracie apetytu, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobach dziąseł i gardła.
*Dokładne dawkowanie znajdą czytelnicy w „Leksykonie naturalnych surowców leczniczych” Kaczmarczyk I., Skotnicki Z., Kraków 2018.
API – Ayurvedic Pharrmacopoeia of India, tom V
PPRC – The Pharmacopoeia of the People’s Republic of China 2015 Edition
Tekst: mgr farm. Zbigniew Skotnicki
fot. Pixabay
Przeczytaj również:
