Środki na bazie wyciągów ziołowych o działaniu leczniczym w chorobach układu pokarmowego

14 grudnia 2024

Wykorzystanie substancji naturalnych w medycynie od najdawniejszych czasów stanowi bardzo ważny obszar zainteresowań badaczy. Już starożytni Sumerowie opisali lecznicze właściwości takich roślin, jak czosnek, rumianek i mięta oraz umieli wykorzystać w chorobach oczu sok z jaskółczego ziela. Bardzo rozwiniętą sztukę ziołolecznictwa mieli również przedstawiciele cywilizacji starożytnych Chin. Chiński Kanon Ziół, którego autorstwo jest przypisywane cesarzowi Shen Nung zawiera opis 252 roślin leczniczych (w tym ich wpływ na ludzki organizm).

Nawiązań do ziołolecznictwa nie brakuje również w mitologii greckiej, czego śladem są niektóre nazwy łacińskie (za przykład może posłużyć łacińska nazwa krwawnika –  Achillea, która jest nawiązaniem do mitycznego Achillesa. W obecnych czasach pomimo bardzo intensywnego rozwoju farmakologii zioła dalej stanowią bardzo ważny filar medycyny, zarówno jako terapia wspomagająca, a niekiedy również jako główne leczenie. Również w przypadku chorób przewodu pokarmowego rośliny lecznicze znalazły szerokie zastosowanie, co zostanie omówione w tym artykule.

Rola układu pokarmowego

Prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, który składa się z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego jest kluczowe dla organizmu człowieka. Oprócz funkcji trawiennej (przewód pokarmowy odpowiada za przyjmowanie, trawienie i wchłanianie pokarmów) układ ten ma duże znaczenie w regulacji nerwowej, endokrynnej i immunologicznej. Zawarte w błonie śluzowej jelit komórki odpornościowe stanowią pierwszą linię obrony organizmu przed wieloma patogenami.

Według naukowców w ścianie przewodu pokarmowego jest zlokalizowane nawet 100 mln komórek nerwowych, co sprawia, że stan jelit może wpływać na prawidłową pracę mózgu. Z powodu licznych funkcji, każde zaburzenie pracy układu pokarmowego  może mieć poważne konsekwencje dla całego organizmu. Do najczęstszych chorób przewodu pokarmowego należą m. in: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zespół jelita drażliwego, polipy, rak jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czy zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO).

Zioła wykorzystywane w zaburzeniach motoryki układu pokarmowego

Przetworzona żywność zdominowała obecnie dietę społeczeństw państw rozwiniętych. W pokarmie tym znajduje się wiele substancji niebezpiecznych dla człowieka jak tłuszcze trans, konserwanty (takie jak benzoesan sodu i azotany ), wzmacniacze smaku (głównie glutaminian sodu), czy różnego rodzaju emulgatory i stabilizatory. W oczyszczaniu organizmu z toksyn dostarczanych w produktach spożywczych przydatny okazał się kminek zwyczajny. Dzięki funkcji wspomagającej perystaltykę i działaniu rozkurczowemu ułatwia usuwanie zalegających treści w przewodzie pokarmowym. Dodatkowo posiada działanie  przeciwwzdęciowe, co pozwala zniwelować nadmiar gazów i ograniczyć zaparcia. Olejki eteryczne zawarte w kminku (limonen i karwon) pobudzają wydzielanie soków trawiennych, wspomagając tym samym przyswajanie pokarmu oraz posiadają właściwości przeciwbakteryjne.

Wydzielanie  soków żołądkowych pobudza również arcydzięgiel lekarski, a napar z dziurawca oraz szałwii dzięki swoim rozkurczowym właściwościom zmniejsza uczucie pełności. Do częstych dolegliwości wynikających z niezdrowej diety należą również zaparcia. W eliminacji tego nieprzyjemnego objawu mają zastosowanie zioła bogate w związki śluzowe, które ułatwiają przemieszczanie się resztek pokarmu przez przewód pokarmowy oraz zwiększając objętość i zmiękczając masy kałowe ułatwiają wypróżnianie. Ziołami o takich cechach są babka jajowata i babka płesznik.

Perystaltykę przewodu pokarmowego reguluje również siemię lniane (zwiększenie mas kałowych) i  mniszek lekarski (dodatkowo zawiera inulinę która wspomaga funkcjonowanie fizjologicznej mikrobioty jelitowej). Natomiast glikozydy antrachinonowe obecne w aloesie i korze kruszyny mają właściwości rozkurczające, co nasila perystaltykę jelit.  Podczas stosowania powyższych surowców roślinnych należy pamiętać o stopniowym ich wprowadzaniu oraz o piciu dużej ilości wody.

Zioła pomocne w terapii zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (IBS) to coraz częściej diagnozowana choroba której głównymi objawami są bóle brzucha i zaburzenie rytmu wypróżnień. W leczeniu tego zaburzenia przydatne są zioła, które łagodzą skurczowe bóle brzucha, uczucie pełności, wzdęcia i nadmierne gazy. Do tych roślin należy kolendra i rumianek (ze względu na właściwości rozkurczające) oraz w zależności od postaci choroby (która może przebiegać razem z biegunkami lub zaparciami) krwawnik i pięciornik (działają przeciwbiegunkowo) lub wspomniany już aloes (działanie nasilające perystaltykę). W przypadku obecności  nadmiaru gazów można stosować owoc kopru włoskiego. Ze względu na to, że zespół jelita drażliwego jest łączony z nadmiernym stresem w jego terapii zalecane są także zioła o właściwościach uspokajających jak melisa i kozłek lekarski.

Zioła pomocne w terapii choroby Leśniowskiego – Crohna

Zioła znajdują również zastosowanie w chorobach zapalnych przewodu pokarmowego jak choroba  Leśniowskiego-Crohna, czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Jak pokazują badania  glicyryzynian diamonu, który jest zawarty w ekstrakcie z  lukrecji zmniejsza stan zapalny błony śluzowej i prowadzi do obniżenia stężenia markerów zapalnych. Podobne właściwości ma również kurkuma, która stymulując wydzielanie żółci działa przeciwzapalnie. W łagodzeniu symptomów chorób o podłożu zapalnym mogą również pomóc soki z młodych traw – jęczmienia i pszenicy.

Zioła pomocne w łagodzeniu objawów w raku jelita grubego

Liczne badania sugerują skuteczność substancji pochodzenia naturalnego w łagodzeniu objawów raka jelita grubego. Warto podkreślić, że stosowanie takich środków powinno być zawsze konsultowane z lekarzem. Szczególnie w przypadku chorób onkologicznych, gdyż ich leczenie w dużej mierze opiera się na metodach konwencjonalnych, takich jak chirurgia, chemioterapia, czy radioterapia.

Jednym z produktów roślinnych o potencjalnym działaniu przeciwnowotworowym jest kurkuma – przyprawa stosowana w medycynie ajurwedyjskiej i chińskiej od tysięcy lat. Za jej lecznicze właściwości, w tym potencjalne działanie przeciwnowotworowe, odpowiada kurkumina nadająca jej korzeniowi intensywnie żółty kolor. Przypisuje się jej również wiele innych dobroczynnych właściwości takich jak: działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz wpływ na szlaki sygnałowe na poziomie komórkowym. Może to hamować rozrost komórek nowotworowych i ograniczać objawy ogólne związane z toczącym się stanem zapalnym. Stosować ją można w postaci suplementów diety lub jako przyprawę w diecie. Warto pamiętać, aby łączyć ją z pieprzem czarnym, który zwiększa biodostępność kurkuminy.

Kolejną substancją, która jest obecnie przedmiotem badań w zakresie łagodzenia niektórych objawów związanych z toczącym się procesem nowotworowym w jelicie grubym, jest kwercetyna. Jest to bioaktywny związek z grupy flawonoidów obecny w warzywach i owocach, np. cebuli, jabłkach, liściach zielonej herbaty, jagodach. Kwercetyna ma działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, może również wspierać naturalny proces śmierci komórek nowotworowych. Działanie kwercetyny wpływa korzystnie na układ sercowo-naczyniowy oraz ochronę komórek nerwowych przed uszkodzeniem. Dane literaturowe podają korzystne właściwości przeciwnowotworowe działające w mechanizmie degradacji nieprawidłowych komórek i zapobieganiu powiększaniu masy guza. Jej działanie potencjalnie może wspierać chemioterapię i ochronę zdrowych komórek. Większą zawartość kwercetyny zauważono w surowych owocach i warzywach, natomiast mniejszą w sokach.

Suplementacja powinna być uzupełnieniem diety, ponieważ nadmierne przyjmowanie preparatów zawierających ten flawonoid może okazać się niekorzystne dla organizmu. Właściwości przeciwzapalne i wspierające układ odpornościowy wykazują również kwasy omega-3. Badania sugerują, że mogą zmniejszać ryzyko rozwoju raka jelita grubego oraz wspierać regenerację organizmu po chemioterapii. Produktami o wysokiej zawartości kwasów wielonienasyconych są tłuste ryby, siemię lniane oraz orzechy.

Kolejnym produktem naturalnym do wykorzystania w terapii przeciwnowotworowej okazał się imbir. Dzięki swoim właściwościom przeciwbólowym i przeciwzapalnym może pomóc w łagodzeniu objawów bólowych oraz nudności związanych z chemioterapią. Dane literaturowe wskazują również na niewielkie działanie hamujące proces nowotworowy. Substancje naturalne korzystnie wpływają na łagodzenie niektórych objawów związanych z procesem chorobowym, jak i skutkami ubocznymi wynikającymi z przebiegu terapii. Należy jednak pamiętać, że mają one wpływ pomocniczy w leczeniu choroby nowotworowej, nie zastępując skutecznych metod medycyny konwencjonalnej.

Niezwykle ważne jest ponadto, aby wspomóc organizm w walce z chorobą poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia i zbilansowaną dietę, która dostarczy niezbędnych substancji odżywczych i związków pomagających w łagodzeniu objawów chorobowych.

Podsumowanie

Podsumowując można stwierdzić, że naturalne substancje mogą być z powodzeniem wykorzystywane w leczeniu wielu różnych schorzeń przewodu pokarmowego. Mogą one zarówno łagodzić objawy ,jak i czasami niwelować przyczyny chorób. Należy jednak pamiętać, żeby decyzję o leczeniu ziołami zawsze konsultować z lekarzem, bo niewłaściwe stosowanie roślin leczniczych nie tylko nie pomoże, ale nawet może zaszkodzić naszemu zdrowiu.

 

Dotacja Celowa IWNIRZ-PIB w Poznaniu, Obszar II Rynki rolne; Zadanie 2.10 Przygotowanie artykułów popularno-naukowych na temat możliwości wykorzystania produktów z konopi i ziół w prasie branżowej.

 

Tekst:

Dr n. med. Izabela Uzar, Zakład Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki PUM w Szczecinie

Karol Adamczyk SKN przy Zakładzie Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki PUM w Szczecinie

Faustyna Kołodziej SKN przy Zakładzie Farmakologii Ogólnej i Farmakoekonomiki PUM w Szczecinie

fot. Wikimedia

Przeczytaj również: Naturalne czynniki stymulujące odporność

Jeżówka: remedium na chorowite czasy

Dodaj komentarz