Ziołolecznictwo: spotkanie Wschodu z Zachodem

Żyjemy w wyjątkowych czasach, w których łatwo i tanio pokonujemy wielkie dystanse, bez problemu komunikujemy się z ludźmi na innej półkuli – rodzi się nowa kultura globalna, czy chcemy tego, czy nie. Pojawiają się nowe wyzwania, nowe choroby cywilizacyjne i dolegliwości. Obecnie wiele osób interesuje się orientalnymi systemami leczniczymi i ziołolecznictwem, ponieważ są one skuteczne, a jednocześnie oddziałują łagodnie, niebezpieczeństwo wystąpienia skutków ubocznych jest minimalne.

Starożytne systemy lecznicze mogą podzielić się wieloma osiągnięciami. Niektórzy ludzie, przesyceni zachodnią perspektywą naukową, sądzą, że nasze metody są najbardziej zaawansowane, a tym samym są jedynymi prawdziwymi, nie dostrzegając, że w Indiach, w Chinach istnieją w pełni rozwinięte systemy medyczne, opisane także teoretycznie, które przez ponad 3 tys. lat sprawdziły swoją skuteczność i mają bardzo dużo do zaoferowania również dziś.

To, co było dotychczas zapisane w starożytnych traktatach medycznych i poparte wielowiekową obserwacją empiryczną, obecnie zostaje udokumentowane badaniami naukowymi, prowadzonymi na ogromną skalę nie tylko w ojczyźnie danego systemu, lecz również w wielu ośrodkach akademickich reszty świata.

Systemy medyczne Starego Świata

Każda znacząca cywilizacja od Egiptu po Chiny i Japonię tworzyła własne, oparte na obserwacji, doświadczeniu i refleksji religijno‑filozoficznej, systemy medyczne. Z czasem wiedza medyczna sąsiadujących obszarów przenikała i łączyła się, kształtując ostatecznie trzy systemy: zachodni, indyjski i chiński.

Cywilizacja zachodnia wywodzi swe korzenie ze starożytnego Egiptu, z którego przenikała do Grecji, a następnie rozprzestrzeniła się w całym Imperium Romanum. Wiedza medyczna Starego Świata została utrwalona po raz pierwszy w Corpus Hippocraticum, którego autorstwo przypisuje się Hipokratesowi i jego uczniom. Później pojawiła się Materia Medica Dioskuridesa traktująca o lekach, a o całości medycyny pisał Galen w pismach zebranych Opera Omnia.

Przez prawie 1500 lat dzieła te stanowiły fundament wiedzy medycznej i dopiero XVII w. wywołał zmiany i  spowodowały szybki rozwój nauki, w tym medycyny. Współczesna medycyna Zachodu, tzw. medycyna akademicka na masową skalę zaczęła stosować leki syntetyczne dopiero od połowy zeszłego stulecia. Przez wiele wieków opierała się na terapiach wykorzystujących naturalne surowce lecznicze.

Drugim kręgiem kulturowym tworzącym własne systemy medyczne były Indie, w których rozwinęły się i wzajemnie przenikały ajurweda i siddha, a w Tybecie sowa‑rigpa, wpływająca na medycynę mongolską i ludów Syberii.

Medycyna ajurwedyjska jest jednym z najstarszych systemów mających spójne podstawy teoretyczne i praktyczne zastosowanie kliniczne. Wywodzi się z nauk wedyjskich, zajmuje się anatomią, fizjologią, psychologią, uwzględniając aspekty religijno‑duchowe. Kładzie nacisk na właściwy styl życia w harmonii ze wszechświatem. Stosowana od tysięcy lat, wypracowała metody zapobiegania chorobom i leczenia ich, czerpiąc z bogactwa natury: roślin i ziół.

Jej historia sięga 7 tys. lat – cywilizacji Saraswati, a czas kształtowania przypada na okresu 2000 do 300 lat p. n. e., kiedy to powstały dwa główne dzieła: Ćaraka Samhita – zbiór nauk poświęconych anatomii, fizjologii, terapii, diagnostyce, profilaktyce z rozbudowaną dietetyką oraz opisem surowców roślinnych oraz Suśruta Samhita – zawierająca wiedzę chirurgiczną, w tym opis operacji brzucha, usuwania kamieni z pęcherza, a nawet operacji plastycznych oraz opis ponad 700 gatunków roślin, 57 preparatów pochodzenia zwierzęcego i 64 mineralnego. Na terenie Indii powstały też dwa systemy medyczne o bardziej lokalnym zasięgu: siddha i unani.

Trzecim, najbardziej odizolowanym obszarem było Państwo Środka, gdzie rozwinęła się tradycyjna medycyna chińska. Początek przypada na lata 1766–1100 p .n .e . Podstawą są dwa dzieła: Huang ­Ti Nei Jing, Kanon Medycyny Żółtego Cesarza – w formie dialogu o anatomii, fizjologii, patologii, sposobach diagnozowania i leczenia chorób, akupunkturze oraz Szen­Nong Ben Cao Jing, autorstwa legendarnego Czerwonego Cesarza Shennong – klasyczny traktat o surowcach leczniczych i sposobach ich stosowania zawierający ponad 8 tys. recept, opartych na ponad 1800 surowcach, przede wszystkim roślinnych.

Tradycyjna medycyna chińska bardzo wiele zawdzięcza Laozi – twórcy taoizmu – tak istotne pojęcia, jak: energia qi, pięć żywiołów (ziemia, metal, woda, drzewo, ogień), pięć przemian oraz dwie przeciwstawne cechy yin i yang. Inny kluczowy tekst to Księga przemian Yijing lub Yiching odzwierciedlający poszukiwanie sensu życia, zasad zmienności wszechświata i świata wewnętrznego człowieka. Chińską filozofię leczenia przeniesiono do Korei i Japonii, gdzie ewoluowała ona w kierunku medycyny kampo oraz tradycyjnej medycyny koreańskiej i sasang.

Ziołolecznictwo dziś: Wschód i Zachód

Takie systemy jak ajurweda, tradycyjna medycyna chińska, medycyna kampo, siddha, unani czy tybetańska przeżywają rozkwit oraz zyskują uznanie na świecie ze względu na ich holistyczny, prewencyjny i spersonifikowany charakter: nie leczą choroby, leczą człowieka. W systemach tych zioła stanowią kluczowy składnik terapii, są stosowane jako „szczególne pożywienie” służące do likwidowania nadmiarów i uzupełniania niedoborów. Właściwie stosowane, głęboko odżywiają ciało i pobudzają funkcjonowanie poszczególnych organów.

Systemy te czerpią wiedzę z kilku tysięcy lat doświadczeń oraz nieprzerwanej praktyki. Przedstawiają wiedzę zielarską w nieco inny sposób. To, co dla współczesnej medycyny Zachodu mieści się w pojęciach składu chemicznego i działania leczniczego (aktywności), w tych systemach medycznych przedstawiane jest w postaci swoistych cech: smaku i właściwości termicznych oraz wpływu na typowe i odrębne dla każdej z nich struktury budowy organizmu, takie jak dosze i obiegi energetyczne (meridiany). Należy traktować to jako cenne uzupełnienie wiedzy o mechanizmach działania substancji naturalnych, nie tylko w aspekcie filozoficznym, charakterystycznym dla danego systemu medycznego, lecz także praktycznym.

Zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie zioła są jednym z najważniejszych środków leczniczych w terapiach tradycyjnych i holistycznych. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 80 proc. ludzi stosuje ziołolecznictwo jako element leczenia i prewencji. W wielu krajach ziołolecznictwo (fitoterapia) zaczyna być traktowana na równi z leczeniem za pomocą substancji otrzymanych syntetycznie (farmakoterapią), w związku z czym pojmowanie ziołolecznictwa zaczyna się zmieniać. Pojawia się przestrzeń do spotkania systemów medycznych poszczególnych rejonów świata, możliwość dzielenia się wiedzą i doświadczeniem przy poszanowaniu integralności każdego z nich. Stanowią one wielki dorobek ludzkości. Czerpmy z niego.

Tekst: Anetta Konstantowska

fot. Pixabay

Na podstawie książki Leksykon naturalnych surowców leczniczych. Medycyna Zachodu, tradycyjna medycyna chińska, ajurweda, Ilona Kaczmarczyk-Sedlak, Zbigniew Skotnicki

zielone-wydawnictwo.pl