Zioła o działaniu neuroprotekcyjnym – wstęp
15 września 2023
Żeby zacząć mówić o ziołach o działaniu neuroprotekcyjnym i zrozumieć ich znaczenie w ochronie komórek układu nerwowego (neuronów), na początek warto poznać przyczyny, mechanizmy i skutki degeneracji komórek nerwowych. Można zastanowić się, czym jest neuroprotekcja i dlaczego jest tak ważna oraz jakie skutki niesie degeneracja neuronów, czyli neurodegeneracja.
Neuroprotekcja ma na celu zapobieganie, zmniejszanie czy hamowanie śmierci neuronów, a także działanie wzmacniające neurogenezę, czyli zdolności komórek nerwowych do tworzenia nowych połączeń. Substancje o ochronnym działaniu na neurony nazywane są neuroprotektorami. Odwrotnym do neuroprotekcji zjawiskiem jest neurdegeneracja, czyli proces zwyrodnienia, uszkodzenia i obumierania komórek nerwowych.
Starzenie się mózgu
Dla wszystkich jasną sprawą jest, że mózg zawiaduje naszymi funkcjami życiowymi. Znajdują się w nim także ośrodki odpowiedzialne za emocje czy zdolności poznawcze. Mózg rozwija i starzeje się tak jak i pozostałe tkanki oraz narządy naszego organizmu. I choć z jednej strony ma niezwykłe zdolności przystosowawcze do zmieniających się warunków środowiska, a z drugiej jest w szczególny sposób chroniony przed przedostawaniem się substancji i związków potencjalnie szkodliwych, to działania te nie są w stanie zabezpieczyć go przed apoptozą komórek, czyli tzw. programowaną ich śmiercią.
Proces starzenia się mózgu jest oczywiście bardzo indywidualny i zależy od wielu czynników, takich jak: styl życia, w tym aktywność zarówno fizyczna, jak i intelektualna oraz społeczna, dieta, czy predyspozycje genetyczne. Starzenie mózgu nie jest też procesem bardzo szybkim, tylko jest rozłożone w czasie. Przede wszystkim warto wspomnieć, że już między 30. a 40. rokiem życia u większości z nas dochodzi do nasilenia procesu apoptozy.
Dobrą wiadomością jest jednak to, że, w przeciwieństwie do tego, co sądzono kiedyś, obecnie już wiemy, że w każdym, czyli nawet w starszym wieku, neurony mogą się regenerować. I mogą powstawać nowe siatki połączeń między nimi, dzięki czemu cały czas możemy uczyć się nowych rzeczy.
Warto także podkreślić, że mózg jest jednocześnie bardzo wrażliwy na stres oksydacyjny, czyli działanie uszkadzające wywoływane przez wolne rodniki. Atakują one komórki nerwowe, przyczyniając się do postępu procesu neurodegeneracji. Wolne rodniki powodują uszkodzenia struktur komórek nerwowych, aktywują proces zapalny, a następnie apoptozę, czyli śmierć komórek.
Co i dlaczego szkodzi naszemu mózgowi?
Wiele jest czynników wpływających na przyspieszenie degeneracji neuronów, czyli starzenia się mózgu. Wpływ na kondycję mózgu mają nasze codzienne zwyczaje żywieniowe, higiena życia, sposób odżywiania się. A także różne choroby. Zestawienie szkodliwych czynników wraz z ich działaniem w obrębie mózgu i sposobami chroniącymi przed ich szkodliwym skutkiem znajduje się w Tabeli.
Tabela – wykaz czynników przyspieszających neurodegenerację
| Czynnik szkodliwy | Działanie w obrębie mózgu | Metody zapobiegawcze |
| Nieleczone choroby układu naczyniowego i zespół metaboliczny, np. wysokie ciśnienie krwi, miażdżyca, nadwaga / otyłość, cukrzyca | Są przyczyną stanu zapalnego w organizmie, podczas którego związki biorące w nim udział (cytokiny) pokonują barierę krew-mózg i wywołują stres oksydacyjny. Wolne rodniki prowadzą do degeneracji neuronów.
Miażdżyca i cukrzyca prowadzą do niedokrwienia, niedotlenienia i niedożywienia komórek nerwowych, przyczyniając się do ich uszkodzenia i szybszego obumierania. |
Lecz choroby podstawowe, tj. nadciśnienie, otyłość, miażdżycę, przyjmuj regularnie odpowiednie leki i zmień styl życia (dieta, ruch, brak używek itp.). |
| Używki – palenie tytoniu, spożywanie alkoholu
|
Przyczyniają się do powstawania stanu zapalnego oraz wolnych rodników uszkadzając w ten sposób neurony. | Rzuć palenie, zamień mocny alkohol na czerwone wino, pij zieloną herbatę i dobrą kawę. |
| Brak aktywności fizycznej
|
Poprzez poprawę krążenia uzyskuje się lepsze ukrwienie, a co za tym idzie lepsze utlenowanie i odżywienie komórek nerwowych.
Aktywność fizyczna zmniejsza stres oksydacyjny, stan zapalny, zmniejsza ryzyko nadciśnienia i chorób krążenia. |
W miarę swoich możliwości bądź aktywny fizycznie, np. spacer, jazda na rowerze, pływanie, zajęcia fitness. |
| Nieodpowiednia dieta, w tym zbyt małe spożycie wody | Jest przyczyną powstawania stresu oksydacyjnego (nadmiar wolnych rodników) i stanu zapalnego, uszkadzając w ten sposób neurony.
Woda to podstawowy składnik komórki, obniżona zawartość wody w komórkach nerwowych prowadzi do ich obkurczenia i pogorszenia przewodnictwa nerwowego. |
Ogranicz spożywanie tłuszczów trans i nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cukrów, zwiększ ilość kwasów tłuszczowych Omega-3, przyjmuj minimum 2 l płynów dziennie (najlepiej wody niegazowanej). |
| Brak dodatkowych bodźców i mała aktywność intelektualna | Aktywność intelektualna stymuluje pracę mózgu i spowalnia zachodzące w nim procesy degeneracyjne. | Zadbaj o aktywność intelektualną oraz kontakty społeczne, ucz się całe życie, pielęgnuj hobby, podróżuj, poznawaj nowych ludzi. |
| Niedobór witamin z grupy B | Wykazano, że u osób z dużym stężeniem homocysteiny we krwi wzrasta ryzyko rozwoju choroby Alzheimera. Witamina B6, B12 i kwas foliowy są niezbędne do przemiany homocysteiny w metioninę i cysteinę, czyli obniżają stężenie homocysteiny. | Suplementuj witaminy z grupy B, włącz do diety żywność bogatą w te witaminy, np. szpinak, brokuły, brukselkę, produkty zbożowe z pełnego przemiału. |
| Narażenie na pierwiastek glin (aluminium), zbyt duża ilość żelaza i miedzi
|
Pod wpływem zbyt dużych poziomów tych metali rozwijają się zmiany zwyrodnieniowe w komórkach nerwowych, działając toksycznie mogą przyczyniać się do rozwoju choroby Alzheimera
W nadmiarze żelazo i miedź wyzwalają produkcję wolnych rodników, co z kolei wpływa na powstanie stanu zapalnego |
Unikaj naczyń, sztućców, garnków aluminiowych, kontroluj poziom żelaza i miedzi. |
| Niedobór antyoksydantów w diecie (wit. E, C, glutation, koenzym Q10, polifenole roślinne)
|
Wykazują działanie ochronne, minimalizując skutki stresu oksydacyjnego. | Suplementuj wit. E, C, glutation, koenzym Q10, polifenole, unikaj suplementacji miedzi i żelaza (chyba, że lekarz zadecyduje inaczej).
|
| CZYNNIKI OCHRONNE | ||
| Naturalne środki neuroprotekcyjne | Chronią komórki układu nerwowego przed neurodegeneracją i wcześniejszą śmiercią, wpływają korzystnie na przewodnictwo nerwowe oraz na poziom neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym, hamują odkładanie się szkodliwych białek, wpływają na przedłużenie życia i lepsze funkcjonowanie neuronów | Stosuj zioła i rośliny o działaniu neuroprotekcyjnym. Zwracaj uwagę na ich jakość, standaryzację, dawki lecznicze, mechanizmy działania i skuteczność udowodnioną w badaniach na zwierzętach lub ludziach. |
Choroby spowodowane degeneracją neuronów
Śmierć lub degeneracja neuronów prowadzi do demencji i może być spowodowana zmianami ostrymi, takimi jak udary czy urazy w obrębie mózgu lub przewlekłymi, jak starzenie się organizmu, choroba Alzheimera, Parkinsona i wiele innych. W wyniku choroby Alzheimera dochodzi m.in. do kumulacji tzw. białka tau i amyloidu beta oraz spadku neuroprzekaźnika acetylocholiny.
W chorobie Parkinsona zaś do kumulacji alfa-synukleiny i obniżenia stężenia dopaminy, innego ważnego przekaźnika (neurotransmitera) w obrębie mózgu. Dodatkowo w każdym przypadku toczący się stan zapalny oraz obecność wolnych rodników w obrębie mózgowia będą dodatkowymi czynnikami wpływającymi na przyspieszenie degeneracji i śmierci komórek nerwowych.
Demencja (otępienie) nie jest więc jedną specyficzną chorobą, ale zespołem różnych objawów spowodowanych zaburzeniami w obrębie mózgu. Wpływa na procesy myślowe, zachowanie i zdolność do wykonywania codziennych zadań. Działanie mózgu jest zakłócone w stopniu przeszkadzającym osobie chorej w normalnym życiu społecznym i zawodowym.
Mamy tutaj do czynienia m.in. z upośledzeniem procesu uczenia się i zapamiętywania, czy przypominania sobie informacji z niedalekiej przeszłości, rozwiązywaniem problemów, zaburzeniami mowy, uwagi, ze zmianami osobowości i zachowania (apatia lub nadmierne pobudzenie, agresja, depresja, zaburzenia snu).
Jakie zachowania i środki przedłużają dobrą kondycję mózgu?
Jak wspomniałam powyżej, w tabeli, należy zadbać przede wszystkim o stymulację mózgu i aktywność. Korzystne będzie tu więc rozwijanie pasji, uczenie się i zdobywanie nowych umiejętności, aktywność fizyczna oraz działalność społeczna czy towarzyska.
Nie bez znaczenia pozostają także dieta oraz naturalne środki neuroprotekcyjne. Stąd w naszych dalszych rozważaniach będziemy szukać takich roślin, które z jednej strony wpłyną na zwiększenie poziomu acetylocholiny lub dopaminy, hamują odkładanie się szkodliwych białek, działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie. A z drugiej będą wspomagały funkcje myślowe i poznawcze (zapamiętywanie, pamięć, uwagę) oraz łagodziły towarzyszące demencji dolegliwości (niepokój, depresję, agresję, zaburzenia snu).
Istnieje szereg ziół czy roślin, które w różnym stopniu i poprzez różne mechanizmy działają neuroprotekcyjnie. Łagodzą też dokuczliwe objawy związane z chorobami neurodegeneracyjnymi.
Dla wielu z nich dysponujemy badaniami klinicznymi, czyli badaniami prowadzonymi z udziałem ludzi chorych, leczonych przy pomocy badanych roślin. W kolejnych odcinkach przyjrzymy się bliżej takim ziołom i roślinom, jak: Allium sativum – czosnek pospolity, Bacopa monnieri – bakopa drobnolistna, Camelia sinensis – herbata chińska, Cannabis sativa – konopie siewne, Centella asiatica (Gotu cola) – wąkrota azjatycka, Coriandrum sativum – kolendra siewna, Crocus sativus – szafran uprawny, Curcuma longa – ostryż długi, Ginkgo biloba – miłorząb japoński, Panax ginseng – żeń-szeń, Rhodiola rosea – różeniec górski, Rosmarinus officinalis – rozmaryn lekarski, Salvia miltiorrhiza – szałwia czerwonokorzeniowa, Scutelaria baicalensis – tarczyca bajkalska, Vitis vinifera – winorośl właściwa, Whitania somnifera (Ashwagandha) – śpioszyn lekarski, czy Melissa officinaslis – melisa.
Tekst: Dr n. med. Karina Schönknecht
Fot.: Pixabay
Przeczytaj również: Żywokost: dwa oblicza znakomitości
