Berberys – ciernista piękność

Berberys to piękna roślina – można z nią stworzyć ciekawe kompozycje rabat. Sprawdzi się w formie żywopłotu, niskiego solitera lub kolorowego krzewu pośród innych barwnych okazów. Zachwyca swoją formą oraz ubarwieniem. Ponadto jest bogata w wartości odżywcze i zdrowotne. Koniecznie zatrzymajcie się na chwilę przy tym krzewie.

Berberys należy do rodziny berberysowatych. Posiada zwarty, krzaczasty pokrój. Pochodzi z Azji. Przeważnie osiąga rozmiary od 50 do 200 cm wysokości. Znanych jest ponad 200 gatunków berberysów, a jeszcze więcej odmian, więc każdy znajdzie coś dla siebie. Najbardziej ozdobne u berberysa są liście skrętolegle ułożone na pędzie, zielone lub czerwone w zależności od gatunku i odmiany. Ich kształt może być lancetowaty, sercowaty, eliptyczny, ale zawsze o ząbkowanym brzegu blaszki liściowej. Co więcej, zmodyfikowane liście krótkopędów to ciernie. Liście mogą być zimozielone lub opadać na zimę.

W okresie jesiennym berberys zaskakująco pięknie wybarwia je na kolor czerwono-pomarańczowo-żółty. Wiosną na roślinie pojawiają się żółte, silnie miododajne kwiaty zebrane w grona. Przyciągają one owady, zwłaszcza pszczoły. W okresie jesiennym w miejscu kwiatków ukazują się owoce. Piękne, o kształcie podłużnym, w czerwonym lub grantowym kolorze. Są to wielonasienne jagody, mają kwaśny smak i mnóstwo witaminy C. Można z nich wykonywać dżemy, nalewki i inne przetwory.

Uprawa i pielęgnacja

Ze względu na dużą dostępność odmian, możemy przebierać wśród berberysów. Inny gatunek nada się na żywopłot, a jeszcze inny, jeśli mamy np. wolny mały skrawek ziemi i chcemy posadzić tam kolumnowy krzew. Roślina najlepiej czuje się w miejscu słonecznym lub półcienistym. Podłoże powinno być żyzne, przewiewne i umiarkowanie wilgotne. Jeśli nasze okazy słabo rosną, można delikatnie zakwasić podłoże. Roślina dobrze znosi też cięcie. Dlatego z powodzeniem można dokonać tego zabiegu, najlepiej wczesnym latem.

Berberysy możemy ciąć, aby uzyskać odpowiednie kształty, np. kulę lub stożek. Jednak raz na jakiś czas warto dokonać cięcia odmładzającego, aby roślina lepiej rosła. Jak widać berberysy nie są trudne w uprawie, dlatego warto sadzić je w swoim ogrodzie czy na tarasie, utrzymując odpowiednie odległości między krzewami, aby dochodziło do wentylacji powietrza między liśćmi. Podczas podlewania lepiej strumień kierować w podłoże, na szyjkę korzeniową, a nie na liście. Mokra blaszka liściowa, dodatkowo z uszkodzeniem, jest idealnym miejscem do rozwoju choroby grzybowej. Obecnie na rynku jest wiele preparatów, które z powodzeniem poradzą sobie z wszelkimi chorobami i szkodnikami, jednak podczas właściwej uprawy ryzyko infekcji jest niewielkie.

Kilku przedstawicieli tego gatunku:

• Berberis vulgaris, berberys zwyczajny, pospolity – gatunek osiągający do 3 m wysokości. Liście zielone, kwiaty żółte. Jesienią pojawiają się na roślinie czerwone jagody. Owoce są jadalne – właśnie ten gatunek odgrywa rolę w przetwórstwie i ziołolecznictwie.
• Berberis thunbergii ‘Atropurpurea’ – roślina posiada liście o ciemnoczerwonej barwie na jesień ich kolor jest jeszcze bardziej głęboki. Owocuje co roku. Okaz idealnie nadaje się na żywopłoty lub na pojedyncze nasadzenia.
• Berberis thunbergii ‘Coronita’ – odmiana niska, osiąga do 1m wysokości. Liście w kolorze purpurowym z zielonożółtą obwódką, opadają na zimę. Sprawdzi się jako soliter, a nawet jako krzew balkonowy
• Berberis thunbergii GOLDEN RUBY ‘Goruzam’ – niski okaz o średnicy 30 cm o kulistym pokroju. Na czerwonych pędach rosną liście, które w okresie wiosennym wybarwiają się na kolor pomarańczowożółty, latem na czerwony, a jesienią przed opadnięciem na szkarłatnoczerwony. Duży walor ozdobny wprowadza złocista obwódka na obrzeżach blaszki liściowej.
• Berberis verruculosa, berberys brodawkowaty – krzew posiada liście ciemnozielone, skórzaste. Roślina jest zimozielona, odporna na mróz. Gałęzie tego gatunku pokryte są małymi, brązowymi gruczołami, skąd właśnie pochodzi nazwa.
• Berberis x ottawensis Schneid, berberys ottawski – jest to hybryda, mieszaniec Berberysu Thunberga z pospolitym. Osiąga do 2 metrów wysokości. Jego liście wybarwiają się na czerwono z niebieską poświatą. Owoce utrzymują się na roślinie przez całą zimę.

 Zalety zdrowotne i smakowe

Berberys zwyczajny oprócz ogromnych właściwości estetycznych jako roślina ozdobna posiada intersujące walory zdrowotne i smakowe. Już od tysięcy lat wykorzystywany jest w medycynie ludowej. Mowa tutaj o berberysie zwyczajnym uprawianym metodą ekologiczną. To bardzo istotne, aby zachować jego właściwości. Zdrowotne związki tej rośliny znajdują się w korzeniach, korze, liściach, owocach. Obecnie bardzo rzadko korzysta się z kory oraz korzeni, gdyż może to doprowadzić do zniszczenia okazów.

Berberys zawiera duże ilości witaminy C, nie bez przyczyny nazywany jest kwasicą pospolitą, 80 mg w 100g owoców to naprawdę sporo. Ponadto występują w nich garbniki, pektyny, witamina E, sole mineralne, karotenoidy. Nie wolno zapomnieć o berberynie czyli alkaloidzie, który ma działanie silnie antyoksydacyjne i antybakteryjne. Jest to substancja nazywana naturalnym antybiotykiem, poprawia nastrój i usprawnia system immunologiczny oraz działa przeciwobrzękowo.

Berberys stosuje się podczas przeziębienia czy przy stanach gorączkowych. Można kilka owoców dodać do herbaty lub wody przegotowanej. Napary z liści berberysu pomagają  w zaburzeniach trawienia, bólach żołądka, nudnościach, a także przy zapaleniu wątroby, kamicy żółciowej. Zaleca się spożywać berberys przez osoby starsze, gdyż wzmaga on łaknienie. Napary i odwary z liści i owoców można wykorzystać w leczeniu trądziku i zapalenia skóry.

Berberys działa uspakajająco i normalizuje układ nerwowy. Problemy z zasypianiem znacząco się zmniejszają przy regularnym stosowaniu. Berberys wykorzystywany jest też w kosmetyce do produkcji kremów do ciała i twarzy. Wspomaga on ochronę skóry przez promieniami  UVA i UVB, to bardzo istotne procesie starzenia się skóry.

Napar z berberysu

Garść świeżych lub suszonych liści należy dokładnie pociąć lub pokroić. Następnie zalewamy je wrzątkiem i odstawiamy na około 15 min. Całość przecedzamy przez sitko lub gazę. Warto napar wykorzystać od razu, nie przechowywać go.

Berberys w kuchni

Warto wspomnieć o aspekcie kulinarnym. Owoce berberysu mają słodki, orzeźwiający smak. Można z nich przyrządzać soki, dżemy, konfitury. Oczywiście sprawdzą się jako wino, likier, nalewka. Suszone owoce można wykorzystać do sałatek, owsianek czy jako codzienną przekąskę. Owoce dobrze smakują w połączeniu z mięsem i rybami.

Nalewka z berberysu

Potrzebujemy około 1 kg świeżych, dojrzałych owoców. Umieszczamy je w szklanej butelce, słoiku i zalewamy 1l wódki (oczywiście ilość alkoholu zależy od preferencji). Całość umieszczamy w jasnym i ciepłym miejscu na około miesiąc. Przez ten czas dojdzie do procesu  maceracji, mieszanina nie wymaga wstrząsania. Następnie alkohol zlewamy, a owoce zasypujemy cukrem, tak aby puściły sok. Wódkę wraz z sokiem mieszamy i dodajemy trochę wanilii, imbiru lub liści mięty, zostawiamy na dwa tygodnie aby całość dokładnie się przegryzła. Po tym czasie przecedzamy nalewkę i gotowe!

Konfitura z berberysu

Około 2 kg owoców berberysu dokładnie myjemy i usuwamy szypułki. Dwie szklanki wody zgotowujemy z dwoma kg cukru, dodajemy owoce. Całość ponownie zagotowujemy i pozostawiamy do wystygnięcia przez całą noc. Następnie całą mieszaninę przecieramy przez sitko. Całość ponownie gotujemy. Do smaku można dodać cynamon, wanilię. Przestudzoną konfiturę wlewamy do słoików, następnie zakręcone słoiki umieszczamy w garnku z wodą o temperaturze 90°C na 15 min. Po tym czasie zakrętki dociskamy, układając słoiki dnem do góry. Konfitura gotowa jest do spożycia za tydzień.

Berberys jest pyszny, zdrowy i do tego pięknie prezentuje się w ogrodzie. Dobierając gatunki do ogrodu, warto zastanowić się, które mają wszechstronne wartości użytkowe, walory zdrowotne, kulinarne. Dzięki temu możemy nimi cieszyć nie tylko oko. Zadbajmy o naturalną i ekologiczną uprawę,  aby móc wykorzystać ich właściwości. Berberys to skarb wśród krzewów ozdobnych!

UWAGA

Stosowanie wszelkich preparatów w tym ziołowych warto jest skonsultować ze specjalistą. Berberys to roślina, której nie można stosować bez końca, kuracje wymagają przerw. Berberyna niestety odkłada się w organizmie. Wszystko musi mieć swój umiar. Co więcej nie wolno zażywać berberysu kobietom w ciąży i dzieciom.

Tekst: Martyna Cieślińska

Fot. Pixabay

Przeczytaj również: Borówka amerykańska i jagoda kamczacka. Potęga superfood.

Na chłodne dni: goździki!