Zespół metaboliczny – otyłość i cukrzyca
14 września 2023
Pomoc pacjentowi z zespołem metabolicznym (ZM) wymaga podejścia całościowego, tak pod względem diagnostyki, jak i terapii. Ważne, by dostrzec z jednej strony złożoność ZM, współistnienie kilku chorób, a z drugiej podjęte już przez pacjenta leczenie i możliwość zaistnienia interakcji pomiędzy ziołami a suplementami czy lekami.
Głównym czynnikiem etiologicznym zespołu metabolicznego jest dodatni bilans energetyczny. Prowadzi on do otyłości i dalszych konsekwencji nieklasyfikowanych do ZM, jak dna moczanowa, problemy ze stawami czy bóle kręgosłupa. Do tego dochodzą kolejne rozwijające się składowe zespołu metabolicznego: cukrzyca, hiperlipidemia/hipercholesterolemia, nadciśnienie, choroby serca, a każda ze swoimi powikłaniami.
Właściwa kuracja rozpoczyna się od reformy talerza. Bez zmian w stylu odżywiania jakakolwiek pomoc farmakologiczna staje się bezskuteczna. W praktyce często mamy do czynienia z postawą „biorę leki i to już wystarcza”, dlatego pamiętajmy – kropla drąży skałę! Zawsze, gdy zalecamy zioła, musimy podkreślać, że podstawą skutecznej terapii jest rewolucja w stylu życia.
Zioła obniżające i zmieniające apetyt
Pomimo intensywnej reklamy wielu suplementów diety sugerującej, że można „na zapas” leczyć chorobę, terapia polega na usuwaniu przyczyn, naprawie szkód i powrocie do prawidłowego stanu fizjologicznego. Każdy składnik mieszanki pełni swoją, ściśle określoną funkcję leczniczą, wynikającą z już istniejącego objawu lub składowej zespołu. Najtrudniejsza w ZM jest walka z otyłością i nadmiernym apetytem.
Substancje znane ze swej skuteczności w tym zakresie, posiadają bardzo silne działania uboczne i uzależniające, nie są więc obecnie dopuszczone do stosowania. Dlatego należy wykorzystać te zioła, które pomogą złagodzić uczucie głodu w pierwszym okresie wprowadzania zmian dietetycznych.
Jedną z takich roślin jest topinambur Helianthus tuberosus L., którego bulwa, zwana „cytrusem północy” zawiera, obok witamin i cennych soli mineralnych, inulinę. To nieulegający trawieniu polisacharyd, dający uczycie sytości. Dodatkowo zmniejsza ona wchłanianie glukozy. Podobnie działa nasienie guar – Cyanopsis semen, tzw. guma guar, zmniejszając poziom glukozy i insuliny po posiłku.
Kłącze perzu Graminis rhizoma zawiera polisacharydy (trytycyna), flawonoidy i saponiny. W leczeniu ZM ma ono kilka ważnych oddziaływań, które można wykorzystać (moczopędne, przeciwzapalne, zmniejszające łaknienie i wspomagające wydalanie produktów przemiany materii). W warunkach domowych pacjent może przygotować sobie macerat-napar. 1 łyżka zmielonego kłącza perzu na 400 ml wody, dodatkowo po 1 łyżce stołowej odtłuszczonych, mielonych nasion lnu, łupin nasiennych babki i otrębów pszennych.
Po wstępnym przygotowaniu perzu, który zalewa się najpierw zimną wodą na noc (200 ml), odcedza i ponownie zalewa wrzątkiem (200 ml), łączy oba ostudzone płyny i dodaje pozostałe składniki. Uzyskaną porcję dzienną dzieli się i wypija na 10-15 min przed posiłkiem. Taka zawiesina wypełnia żołądek i zmniejsza łaknienie, jednocześnie regulując pracę jelit.
Kłącze kokoryczki wonnej Polygonati odorati rhizoma, obok działania zmniejszającego apetyt, wpływa również psychostymulująco, przeciwcukrzycowo, przeciwmiażdżycowo, przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo i ogólnie wzmacniająco. Zalecane w mieszankach, dawka dobowa wynosi 6 – 12 g [PPRC].
Kompozycja ziół
W leczeniu otyłości zaleca się stosowanie mieszanek ziołowych przygotowanych indywidualnie, w których skład wchodzą surowce o działaniu:
- obniżającym poziom glukozy i poprawiającym jej tolerancję,
- zmniejszającym łaknienie,
- poprawiającym metabolizm,
- regulującym pracę jelit*,
- usuwającym obrzęki, łagodnie moczopędnym,
- wykazujące działanie przeciwzapalne.
Rp.:
naowocnia fasoli
kłącze kokoryczki wonnej
ziele i/lub korzeń mniszka lekarskiego
korzeń lubczyku
znamiona kukurydzy
ziele skrzypu
liść szałwii
kłącze perzu
* Jeśli u chorego występuje zaparcie, można zalecić doraźnie przyjmowanie wieczorem odpowiednich ziół przeczyszczających, natomiast wprowadzanie ich do mieszanki uważam za błąd.
W zespole metabolicznym bardzo często pacjent stosuje leki przeciw nadciśnieniu, moczopędne lub glikozydy nasercowe. Zioła przeczyszczające zaburzają gospodarkę wodno-elektrolitową i mogą wywołać, szczególnie gdy są przyjmowane stale, poważne działania uboczne.
Najważniejsze surowce przciwcukrzycowe:
Liść tojowca leśnego Gymnemae sylvestris folium, surowiec farmakopealny w Indiach, w ajurwedzie zalecany w chorobie prameha (cukrzyca z glukozurią). Badania wykazały działanie obniżające poziom glukozy i jednocześnie poziom trójglikozydów oraz właściwości antyoksydacyjne. Dawkowanie: 1-2 g jednorazowo i 3-6 g na dobę [API].
Naowocnia fasoli Phaseoli pericarpium działa moczopędnie i przeciwobrzękowo, arginina i chrom organiczny wpływają na obniżenie poziomu glukozy, a surowiec jest polecany w początkach cukrzycy. Dawkowanie 5–15 g na dobę [FP VI].
Ziele rutwicy Galegae herba. Badania in vitro wykazały, że galegina, pochodna guanidyny (prekursor metforminy) spowalnia transport glukozy do nabłonka jelit, zwiększa wchłanianie glukozy z osocza do mięśni i może przeciwdziałać isulinooporności. Zauważono również zmniejszenie syntezy tłuszczów i spadek wagi badanych zwierząt. Dawkowanie 3-6 g na dobę.
Liść morwy białej Mori folium, surowiec o udowodnionym działaniu przeciwcukrzycowym, polegającym na zmniejszeniu wchłaniania glukozy, za co odpowiedzialny jest monosacharyd dezoksynojirymycyna. Dawkowanie 4,5-9 g na dobę [PPRC] w postaci naparu.
Korzeń tarczycy bajkalskiej Scutellariae radix działa przeciwalergicznie, obniżająco poziom cholesterolu, przeciw tworzeniu się wolnych rodników, przeciwzapalnie, żółciotwórczo, ochronnie na miąższ wątroby, przeciwgorączkowo, przeciwgrzybiczo, uspokajająco, przeciwwirusowo, promieniochronnie w zakresie UV oraz wspomaga gojenie ran. Dawkowanie: 3,0-9,0 g na dobę [PPRC]
Inne zioła, tradycyjnie stosowane w cukrzycy: liście: szałwii, borówki czernicy, pokrzywy, nasiona kozieradki, znamiona kukurydzy, żel z wnętrza liści aloesu, korzeń żeń-szenia. Poniżej zamieszczam przykład kompozycji o wyraźnym działaniu hipoglikemizującym.
Rp.:
ziele rutwicy
naowocnia fasoli
liście: borówki czernicy, pokrzywy, szałwii
S: odwar w 250 ml wody
W obu kompozycjach należy tak dobrać dawki każdego składnika, aby uzyskać efekt terapeutyczny.
Tekst: mgr farm. Zbigniew Skotnicki
Fot. Pixabay
Przeczytaj również: Zespół metaboliczny – kwartet śmierci